Zespół jelita drażliwego

Szacuje się, że zespół jelita drażliwego (IBS) dotyka od 10% do nawet 21% populacji, najczęściej kobiet w młodym i średnim wieku. Dla diagnostyki najważniejsze jest obserwowanie objawów i nawyków.

Czym jest IBS?

Zespół jelita drażliwego to zaburzenie wpływające na trawienie, a szczególnie na pracę jelita grubego. Choć charakteryzuje je grupa objawów, każda borykająca się z nim osoba może doświadczać innego zestawu. Ponadto u każdego pojawiają się one w odpowiedzi na inne czynniki wyzwalające.

Problem ten dotyka niemal dwukrotnie więcej kobiet, niż mężczyzn i są to głównie panie, które nie ukończyły 50. roku życia. O IBS mówi się najczęściej wtedy, gdy zespół objawów (najczęściej bóle brzucha, dyskomfort oraz zmiany w wypróżnianiu) występuje wspólnie przez co najmniej kilka miesięcy.

Przyczyny i objawy

Jak pokazują badania, przyczyny i czynniki wyzwalające objawy IBS będą inne dla każdej osoby. Naukowcy uważają, że podstawową przyczyną jet nieprawidłowe funkcjonowanie enzymów, mięśni i nerwów w przewodzie pokarmowym – wszystkie wpływają na wchłanianie składników odżywczych, poziom płynów, gazów oraz wypróżnienia.

Ponieważ jelito jest ściśle powiązane z mózgiem, jednym z głównych czynników wpływających na funkcjonowanie układu pokarmowego jest stres oraz nastrój. Mózg kontaktuje się z jelitem za pośrednictwem nerwu błędnego, dzięki temu odbiera ono sygnały z ośrodkowego układu nerwowego. Trawienie i stres są ze sobą powiązane również dlatego, że w komórkach jelit produkowana jest między innymi serotonina, która jest ważnym związkiem dla nastroju.

Za rozwinięcie się objawów zespołu jelita drażliwego odpowiedzialne mogą być również:

• nietolerancje pokarmowe i alergie (szczególnie na takie produkty takie jak nabiał czy gluten),
• chroniczny stres,
• epizodyczny duży stres psychiczny i fizyczny,
• podróże,
• zmiany rutyny snu,
• zaburzenia równowagi hormonalnej lub zmiana profilu, np. z powodu miesiączki lub ciąży,
• zmiany w mikrobiocie jelit,
• zespół nieszczelnego jelita,
• upośledzenie funkcji odpornościowej jelit,
• problemy z motoryką,
• interakcje jelitowo-mózgowe,
• zaburzenia psychiczne,
• dieta bogata w wysokoprzetworzone produkty i/lub dieta niskobłonnikowa,
• stan zapalny,
• stres oksydacyjny,
• niedobory żywieniowe,
• niektóre leki (mogą powodować zaparcia lub biegunkę),
• używki,
• nadużywanie kofeiny,
• SIBO, zapalenie żołądka i jelit,
• infekcje układu pokarmowego,
• odwodnienie,
• siedzący tryb życia,
• historia IBS w rodzinie,
• depresja,
• zaburzenia nastroju,
• lęk.

Do najczęstszych objawów zespołu jelita drażliwego należą:

• wzdęcia i gazy,
• bóle brzucha,
• skurcze,
• nudności,
• zgaga, refluks,
• utrata apetytu,
• uczucie sytości nawet po niewielkiej ilości jedzenia,
• biegunka, zaparcia lub oba stany,
• zmiany w wyglądzie stolca, w tym luźna treść i śluz w kale.

Symptomy ustępują często po wizycie w toalecie i przywróceniu rutyny wypróżnień.

U wielu osób mogą pojawić się również inne, pozapokarmowe objawy, np.:

• lęk i depresja, które mogą być nie tylko powodem rozwoju dolegliwości, ale też ich skutkiem, co sprawia że powstaje błędne koło,
• kłopoty ze snem,
• bóle głowy,
• nieprzyjemny smak w ustach,
• bóle mięśni, szczególnie dolnej części pleców,
• zaburzenia seksualne, w tym obniżenie libido,
• kompleksy/problemy z postrzeganiem własnego ciała,
• kołatanie serca,
• częsta i silna potrzeba oddawania moczu.

Objawy mogą być różne u różnych osób, jednak nawet ich niewielkie nasilenie powinno zostać skonsultowane z lekarzem. Niektóre symptomy przypominające IBS mogą w rzeczywistości spowodowane być zaburzeniami pracy tarczycy, anemią, infekcją i innymi.

Szczególnie ważne by udać się do lekarza, jeśli występują również:

• przewlekłe zmęczenie trwające miesiącami,
• objawy anemii,
• niewyjaśniona zmiana wagi,
• gorączka,
• migreny,
• nocne poty,
• zaburzenia cyklu miesiączkowania.

IBS wymaga odpowiedniego podejścia, nawet jeżeli wykluczone zostaną alergie, blokady fizyczne lub strukturalne problemy w obrębie układu pokarmowego. Przyjrzenie się bliżej temu stanowi, poznanie wyzwalaczy i objawów może pomóc przywrócić komfort życia.

Diagnozowanie

Diagnozowanie IBS może być wyzwaniem. W odróżnieniu np. od niedrożności jelita grubego, przy zespole jelita drażliwego nie występują nieprawidłowości strukturalne. Nie ma również sprecyzowanych testów, które dawałyby jednoznaczną diagnozę. Diagnozowanie odbywa się więc poprzez wywiad, obserwację objawów i eliminację możliwych przyczyn. Często towarzyszą temu badania fizykalne i kilka testów (np. liczba krwinek, białko C-reaktywne, testy na celiakię, badania w kierunku raka jelita grubego u osób starszych itd.), które pozwolą wykluczyć inne zaburzenia trawienne.

W czasie wywiadu lekarze pytają zwykle: jak często pacjent/ka musi korzystać z toalety, czy wizyty te przynoszą ulgę, czy stres wydaje się wyzwalać objawy, czy konsystencja lub wygląd stolca zmienia się po niektórych pokarmach lub czy czuje gazy i wzdęcia, a także o alergie i nadwrażliwości pokarmowe, aktywność fizyczną oraz jej wpływ na objawy.

Większość z nas doświadcza w czasie życia okresowego bólu brzucha, problemów z załatwianiem i nieprawidłowości w wyglądzie stolca. Dlatego diagnozowanie IBS zaczyna się zwykle wtedy, gdy symptomy pojawiły się co najmniej 3-6 miesięcy temu i trwają. Istotna jest również częstotliwość. Objawy powinny pojawiać się co najmniej 3 dni w miesiącu, choć często jest to znacznie dłużej. U niektórych pacjentów pojawiają się one w grupie, u innych zaś będą to jeden lub dwa objawy wiodące, które są najbardziej zauważalne.

Jeżeli wykluczone zostaną choroby autoimmunologiczne, alergie lub nowotwór (które mogą dawać podobne do IBS symptomy), zwykle diagnozowany zostaje zespół jelita drażliwego. Inaczej będzie, jeśli pojawi się anemia, niewyjaśniona utarta masy ciała lub obecność krwi w przewodzie pokarmowym.

Wyróżnia się:

• zespół jelita drażliwego z przewagą biegunek,
• zespół jelita drażliwego z przewagą zaparć,
• zespół jelita drażliwego mieszany.

Postępowanie w przypadku IBS obejmuje zwykle zmiany w diecie dostosowane do stanu zdrowia danej osoby, ruch, zarządzanie stresem i czasami leki, np.: przeciwbiegunkowe, przeciwskurczowe i przeciwcholinergiczne, które mają łagodzić skurcze jelit, a także środki przeczyszczające lub zmiękczające stolec, suplementy błonnikowe, antybiotyki (w przypadku zakażeń), środki przeciwbólowe i leki przeciwdepresyjne, które maja pomóc złagodzić problemy trawienne związane ze stresem.

Naturalne metody radzenia sobie z IBS

W jaki sposób trzymać zespół jelita drażliwego w garści?

• Unikać alergenów i produktów wywołujących zapalenie

Choć na każdą osobą działają inne produkty, węglowodany FODMAP (fermentowalne oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole) wydają się mieć szczególny wpływ na rozwój objawów IBS. Zdaniem naukowców nie są one zwykle wchłaniane w jelitach i łatwo ulegają fermentacji. To może powodować problemy żołądkowo-jelitowe. Należy również zachować ostrożność w zwiększaniu spożycia błonnika, ponieważ – choć łagodzi zaparcia – może powodować gazy i bóle brzucha.

Należy unikać:

• Konwencjonalnych produktów mlecznych – pasteryzowane produkty mleczne mogą być trudne do strawienia i nasilać objawy.
• Gluten – w przypadku podejrzeń, że gluten wyzwala objawy, należy unikać pszenicy, jęczmienia i żyta.
• Ziarna – w przypadku problemów z tolerancją, należy ich unikać. Każdy rodzaj zawiera kwas fitynowy oraz skrobię, mogące podrażniać błonę śluzową jelit i powodować problemy.
• Cukier i rafinowana mąka – cukier to pożywka dla bakterii, która upośledza działanie funkcjonowanie układu odpornościowego.
• Pikantne potrawy – gorące i pikantne potrawy mogą wywoływać zgagę i/lub refluks oraz nasilać objawy IBS.
• Produkty wzmagające gazy – napoje gazowane, alkohol, kofeina, surowe owoce, niektóre warzywa (np. kapusta, brokuły, kalafior) i nabiał mogą powodować gazy.
• Potencjalne alergeny – biegunka może być skutkiem nadwrażliwości pokarmowych, najczęściej w odpowiedzi na: gluten, orzechy, nabiał i skorupiaki.
• Produktów FODMAP – czyli fermentowalnych oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli, cukrów takich jak: fruktoza, laktoza, fruktany i galaktazy, które występują w żywności zawierającej węglowodany, np. niektórych warzywach, owocach, zbożach i produktach mlecznych. FODMAP to krótkołańcuchowe węglowodany, fermentowalne i słabo wchłaniane w jelitach. Wykazano, że dla wielu osób z IBS zmniejszenie spożywania tych pokarmów pomaga odciążyć układ pokarmowy i złagodzić objawy.

Do produktów, które zaleca się spożywać w przypadku IBS należą:

• Surowe produkty mleczne – dla jelit dobre będą probiotyczne produkty, np. kefir czy jogurt. Warto wybierać surowe, ekologiczne produkty z koziego mleka lub nabiał który nie zawiera (beta-)kazeiny A1.
• Czyste białko chude – osoby z problemami jelitowymi nierzadko mają niedobór białka, dlatego należy w każdym posiłku spożywać go przynajmniej 85-115 g.
• Sok że świeżych warzyw – warzywa dostarczają istotnych elektrolitów, więc jeśli nie powodują biegunek warto spożywać świeże soki.
• Warzywa na parze – nieskrobiowe warzywa gotowane na parze są lekkostrawne i ważne w diecie osób z IBS.
• Zdrowe tłuszcze – olej kokosowy, glee, awokado, żółtka jaj i łosoś są dobre dla jelit i sprzyjają ich zdrowieniu, należy jednak spożywać te tłuszcze z umiarem.
• Owoce – osoby  z IBS powinny zjadać porcję owoców, najlepiej do południa. Jeśli objawy jelita drażliwego są silne, dobrym rozwiązaniem może okazać się domowy mus, z jabłek i gruszek gotowanych na parze.
• Domowy bulion – bulion kostny dostarcza organizmowi prolinę i glicynę, które tworzą kolagen i mogą pomóc poprawić szczelność jelit.

Dieta dla osób z IBS zależna będzie też od doświadczanych objawów. W przypadku przeważających zaparć, powinna zawierać sporo błonnika (jagody, nasiona chia, siemię lniane), jednak nie za dużo by nie spowodować pogorszenia objawów. Jeśli głównym objawem jest biegunka, w diecie powinno znajdować się wiele nawadniających produktów, trochę błonnika i produkty zwiększające objętość stolca, np.: ryż, banany, ziemniaki, itd.

Należy pamiętać również, że bardzo ważne jest nawadnianie. Należy pić ok. 230 ml wody co 2 godziny lub więcej, jeśli jest taka potrzeba. Lepiej unikać kofeiny, a przynajmniej jej nadmiaru, ponieważ może stymulować przewód pokarmowy i nasilać skurcze lub biegunkę.

• Zredukowanie stresu

Stres zwiększa stan zapalny i wpływa na poziom hormonów, co skutkuje zaburzeniami trawienia. Jak wykazały badania, lęk, depresja, zaburzenia osobowości i trauma wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie, są czynnikami ryzyka zespołu jelita drażliwego. Jednak nawet stres życia codziennego może wpłynąć na procesy trawienne.

Przydatne w zarządzaniu stresem są techniki relaksacyjne, akupunktura, joga, medytacja, spacery, czas spędzany na łonie natury, czytanie i wszystko to, co przynosi danej osobie odprężenie. Pomocne mogą okazać się również olejki eteryczne (lawendowy, melisowy, grejpfrutowy, z mięty pieprzowej, imbiru, itd.).

• Ćwiczenie

Jak wykazały badania, regularne ćwiczenia – w tym aerobik, podnoszenie ciężarów, joga czy sporty zespołowe – pomagają kontrolować stres i poprawić funkcjonowanie układu pokarmowego.

Badanie z 2011 roku, opublikowane w American Journal of Gastroenterology wykazało, że zwiększona aktywność fizyczna łagodzi dolegliwości żołądkowo-jelitowe towarzyszące IBS. Okazuje się również, że regularna aktywność fizyczna zwiększa tak wyraźnie jakość życia osób z zespołem jelita drażliwego, że uważana jest za podstawową metodę walki z tym stanem.

• Stosowanie suplementów i olejków eterycznych

Produkty po które warto sięgać w przypadku IBS, to:

• probiotyki pomogą uzdrowić mikrobiotę jelit,
• enzymy trawienne ułatwią rozbijanie pokarmów i ułatwić ich wchłanianie,
• L-glutamina (aminokwas) pomaga naprawić przewód pokarmowy i jest szczególnie ważna w przypadku biegunek,
• sok z aloesu (0,5 szklanki 3 razy dziennie), który wspiera regenerację układu pokarmowego i może działać przeczyszczająco (co przyda się przy zaparciach),
• olej rybi, który może pomóc zmniejszyć stan zapalny,
• babka płesznik, nasiona chia i siemię lniane mogą pomóc poradzić sobie z zaparciami,
• ziołowe środki zaradcze, np. imbir, korzeń lukrecji, wiąz czerwony, zioła adaptogenne,
• olejki eteryczne, w tym: z mięty pieprzowej, lawendy, kopru włoskiego. Wewnętrznie: 1 kropla do wody, 3 razy dziennie lub zewnętrznie kilka kropli (połączonych z olejem bazowym) wcierać w brzuch, 2 razy dziennie. Należy wybierać tylko prawdziwe olejki eteryczne, z informacją o możliwości stosowania wewnętrznego.

Jak zawsze, w przypadku stosowania suplementów i ziół, należy zachować ostrożność. Dotyczy to szczególnie sytuacji innych schorzeń lub stosowania leków. Zamiar stosowania tych środków warto skonsultować z lekarzem.

• Przeszczep kału (FMT)

Metoda stosowana m.in. w przypadku zakażeń Clostridium difficile, polega na wszczepieniu kału zdrowej osoby, do jelita chorej. Dzięki temu prawidłowy mikrobiom ma szansę zasilić jelita które potrzebują pomocy.

W badaniu z 2018 roku przeprowadzonym przez norweskich naukowców, zbadano pacjentów z IBS, w wieku 18-75 lat. Jak wykazano, zastosowanie metody FMT skutkowało wyraźnym złagodzeniem objawów. Ponadto, nie zauważono wystąpienia poważnych skutków ubocznych. Ta nowa i rewolucyjna metoda wymaga jednak weryfikacji większą liczbą badań, na szerszą skalę.

Różnica pomiędzy IBS a IBD

IBS to zespół jelita drażliwego. IBD zaś to grupa chorób, a konkretnie nieswoiste zapalenia jelit, do których należą m.in. choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

IBD występuje rzadziej niż IBS, jest też poważniejszym stanem, który może zagrażać życiu. Choroby te powodowane są zapaleniem jelit i autoimmunologicznymi reakcjami, mającymi wpływ na żołądek i jelita.

Borykanie się z IBS nie oznacza rozwinięcia się innych dolegliwości jelitowych, w tym IBD.

Objawy IBD są zwykle bardzo widoczne i nasilone, należą do nich: krew w kale/czarne stolce, utrata apetytu, niedobory składników odżywczych, przewlekła biegunka (czasami krwawa), niewyjaśniona utrata masy ciała, ból brzucha i tkliwość (często po prawej stronie), gorączka, uczucie pełności w prawej dolnej części brzucha, wzdęcia, skurcze, gazy itd. Symptomy mogą pojawić się też u dzieci.

Środki ostrożności

Należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem, jeśli pojawią się takie objawy jak:

• biegunki lub zaparcia które trwają dłużej niż kilka dni,
• krwawienie z odbytu,
• nagła i niewyjaśniona utrata masy ciała,
• objawy anemii, w tym: zmęczenie i osłabienie,
• trudności w połykaniu,
• uporczywy ból.

Należy poinformować lekarzy o alergiach oraz poczynionych ostatnio zmianach w stylu życia. Warto wspomnieć również o historii problemów żołądkowo-jelitowych w rodzinie.

Źródła:

https://draxe.com/health/ibs-symptoms/

https://draxe.com/health/ibs-diet-food-cures/

Opracowała Ewa Wysocka