(Prawie wszystkie) tajemnice układu pokarmowego.

Nie tylko styl życia, ale i dieta jaką stosuje większość z nas, powiązane są z lawiną chorób układu pokarmowego. Zdrowie układu zależne jest od wielu czynników – naszego menu, aktywności fizycznej i poziomu stresu.

Dzięki świadomości w jaki sposób działa i co możemy zrobić by mu pomóc, wiele codziennych dolegliwości może odejść w zapomnienie.

Czym jest i jak działa układ pokarmowy?

Układ trawienny to jeden z 11 głównych systemów organizmu. Składa się na niego grupa narządów, które działają wspólnie przekształcając jedzenie w energię i podstawowe składniki odżywcze dla ciała. Stanowi to podstawę naszego zdrowia. Układ ten to kombinacja: nerwów, hormonów, bakterii, krwi i narządów, a wszystko to ściśle współpracuje ze sobą, by trawić przyjmowane przez nas codziennie jedzenie i płyny.

Układ pokarmowy oddziałuje ze wszystkimi pozostałymi, w tym nerwowym, hormonalnym i odpornościowym. Co ciekawe, trawienie rozpoczyna się w mózgu. Apetyt pobudzany jest przez podwzgórze. O tym jak przebiegnie proces trawienia decyduje mózg, kiedy jemy. W zależności od stanu narządów i umysłu, zarządzi lekkie lub stresowe reakcje.

Czas trawienia różni się ze względu na wiele czynników, jednak zwykle jest to 6-8 godzin. W tym czasie jedzenie przechodzi przez żołądek i jelito cienkie, do jelita grubego. Niektóre badania wykazały, że czas ten jest dłuższy dla kobiet, a krótszy dla mężczyzn.

W układzie pokarmowym działają soki trawienne, zawierające enzymy które przyśpieszają reakcje chemiczne w organizmie, a także rozkładają pokarm na składniki odżywcze. W ściankach żołądka i jelita cienkiego znajdują się komórki, które produkują i uwalniają hormony, stymulujące soki trawienne i regulujące apetyt. Wyposażeni jesteśmy również w nerwy, które kontrolują układ trawienny. Stanowią połączenie między organami tego systemu, a mózgiem i rdzeniem kręgowym. Uwalniają również substancje chemiczne, które powodują rozluźnianie lub kurczenie się mięśni. Nerwy takie znajdują się również w przewodzie pokarmowym i aktywizują się, kiedy obecna jest w nim treść. Dzięki temu układ pokarmowy działa prawidłowo.

Narządy i ich rola

Które narządy stanowią część układu pokarmowego?

• Usta

To tutaj odbywa się przeżuwanie, rozbijające żywność na kawałki, co ułatwia jej trawienie. Pokarm miesza się ze śliną, co rozpoczyna proces przekształcania go w formę możliwą do absorpcji i wykorzystania przez organizm. Poprzez połykanie treść zostaje przesunięta do przełyku, który ma formę zbudowanej z mięśni rurki. Stąd to co spożywamy przenoszone jest do żołądka. Kiedy zaczynamy jeść i przełykać, to ostatnie staje się mimowolne – kontrolę przejmuje tutaj mózg i przełyk.

• Śledziona

Śledziona jest narządem limfatycznym, który filtruje krew i przechowuje ją, by ochronić organizm przed jej utratą oraz infekcjami. Jest płaska i ma owalny kształt. Do jej zadań należy również oczyszczanie krwi z zanieczyszczeń, pozbywanie się starych czerwonych krwinek oraz przechowywanie krwi w takich nagłych wypadkach, jak np. uraz.

• Żołądek

Działa jak zbiornik przechowujący żywność, dzięki czemu organizm ma czas na trawienie dużych posiłków. Żołądek nie tylko przechowuje jedzenie, ale też miesza je i rozdrabnia. Możliwe jest to dzięki obecności kwasu chlorowodorowego (solnego) i enzymów trawiennych. Mieszają się one z pokarmem który zaczął już rozkładać się w jamie ustnej i przełyku, a następnie zamieniają w chymus – pokarmową papkę. W czasie trawienia treść ta przesuwana jest z żołądka do jelit. Kwas chlorowodorowy niszczy szkodliwe bakterie i wpływa na enzymy, co umożliwia trawienie białek. To rozpuszczalny w wodzie, przezroczysty, bezbarwny i bardzo ostry (żrący) płyn, nie uszkadza jednak ścian żołądka. Jest korozyjnym kwasem mineralnym, rozkłada niechciane bakterie i umożliwia trawienie. Po tym jak skończy swoja pracę, treść żołądkowa ma formę płynu lub pasty i gotowa jest by przejść do jelita cienkiego.

• Wątroba

Wątroba to drugi co do wielkości organ, posiadający wiele funkcji. Jej głównym zadaniem jest produkcja żółci i jej uwalnianie do jelita cienkiego. Żółć pomaga enzymom rozkładać tłuszcze do kwasów. Ponadto wątroba oczyszcza krew docierającą z jelita cienkiego.

Po tym jak substancje odżywcze zostają wchłonięte przez jelito cienkie, wchodzą do krwiobiegu. Krew wysyłana jest do wątroby, by zostać poddaną procesowi filtracji i detoksykacji.

Wątroba rozkłada i przechowuje również aminokwasy, syntezuje i metabolizuje tłuszcze oraz cholesterol, magazynuje glukozę, oczyszcza krew i reguluje wewnętrzne funkcje naszego organizmu.

• Woreczek żółciowy

Ten mały organ w kształcie gruszki, znajduje się tuż pod wątrobą i gromadzi produkowaną w niej żółć. Przechowuje i zarządza ponownie zasobami żółci, której było zbyt dużo w jelicie cienkim. Dzięki temu może zostać ona ponownie użyta do trawienia kolejnych posiłków. Gromadzenie żółci odbywa się pomiędzy posiłkami. Podczas jedzenia woreczek wypycha ją przez drogi żółciowe, które łączą go i wątrobę z jelitem cienkim.

•  Trzustka

Ma nieco ponad 15 cm długości, rurkowaty kształt i gąbczastą strukturę. Wydziela enzymy trawienne do jelita cienkiego, co jest ostatnim etapem chemicznego trawienia jedzenia. Sok trzustkowy ma zdolność do trawienia: lipidów, węglowodanów (dla energii), białek (by wytworzyć aminokwasy do budowania) oraz kwasów nukleinowych.

Jednym z hormonów wytwarzanych przez trzustkę jest insulina, która kontroluje ilość glukozy we krwi. Hormony i enzymy są niezbędne, by organizm – w tym układ pokarmowy – mógł prawidłowo funkcjonować.

Trzustkę z wątrobą i pęcherzykiem żółciowym łączy przewód żółciowy. Soki trzustkowe wpływają do głównego przewodu trzustkowego, a następnie łączą się ze wspólnym przewodem żółciowym, dzięki czemu żółć może rozłożyć żywność (tłuszcze), zanim dotrze do jelita cienkiego.

• Jelito cienkie

Jelito cienkie ma 3-5 cm średnicy i 4-6 m długości. Kiedy chymus opuszcza żołądek, przechodzi do jelita cienkiego przez zwieracz odźwiernika. To mięsień działający jak zastawka, która zapobiega powrotowi treści z jelita do żołądka.

Jelito cienkie jest skręcone, jego wewnętrzna warstwa pokryta jest fałdami i grzbietami. W jelicie tym zachodzi większość trawienia, a także wchłanianie składników odżywczych. Kwasy w jelicie cienkim są neutralizowane.

Jelito cienkie zawiera wypustki (kosmyki) które zwiększają powierzchnie ścian, co sprawia  ze obszar absorpcji jest większy. Kosmyki te pokryte są „włoskami”, czyli mikrokosmkami. Na nich znajdują się enzymy, pomagające rozkładać składniki odżywcze w łatwo przyswajalną formę. Kosmyki mają za zadanie zapobiegać przeciekom jelita. Dzieje się tak, kiedy uszkodzony jest nabłonek jelita. Zwykle powodowane jest to: nieprawidłowym odżywianiem, pasożytami, infekcjami lub lekami. W wyniku nieszczelności, przez jelito wydostają się: mikroby, toksyny, niestawione jedzenie i odpady.

Pofałdowania w jelicie usprawniają proces trawienia i wchłaniania składników odżywczych. Kiedy pokarm opuszcza jelito cienkie, ok. 90% wszystkich składników odżywczych które z niego pochodzą, zostaje już przez nie wchłonięte. To co pozostaje, przechodzi dalej – do jelita grubego lub okrężnicy.

•  Okrężnica

Okrężnica stanowi znaczną część jelita grubego. To długa tuba, o średnicy ponad 6 cm i długości ok. 30 cm, która oplata jelito cienkie. W jelicie grubym odbywa się ostatni etap trawienia. Kiedy soki opuszczają cienkie jelito, docierają właśnie tutaj. Większość składników odżywczych została już wchłonięta, w okrężnicy jednak może nastąpić absorpcja wody, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i minerałów.

Występujące naturalnie w okrężnicy bakterie – czyli flora – wspierają trawienie. Rozkładają odpady i wydobywają pozostałe jeszcze składniki odżywcze. To co zostało, opuszcza ciało dzięki perystaltyce jelit, czyli aktywności (skurczom) która przesuwa treść od samego przełyku, aż do odbytnicy. Początkowo odpady te mają formę ciekłą, jednak w miarę przemieszczania się tracę wodę i uzyskują postać stolca. Zbudowany jest przede wszystkim z resztek pokarmu i bakterii, które scalają witaminy, odpady i cząsteczki jedzenia, chroniąc nas również przed szkodliwymi mikroorganizmami. Masy kałowe przechodzą przez okrężnice ok. 36 godzin, a kiedy staje się ona zapełniona, zawartość przesuwana jest do odbytnicy, gdzie rozpoczyna się proces eliminacji i wypróżniania.

Skąd wiemy że układ pokarmowy jest w opałach?

Schorzenia układu trawiennego to zaburzenia pracy przewodu pokarmowego, nazywane najczęściej dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi lub gastrycznymi.

Objawy wskazujące na cierpienie układu pokarmowego, obejmują:

• krwawienie,
• wzdęcia,
• zaparcia,
• biegunkę,
• zgagę,
• nieutrzymywanie moczu/stolca,
• nudności,
• wymioty,
• bóle brzucha,
• problemy z przełykaniem,
• przyrost lub utrata wagi.

Powyższe objawy mogą być powodowane takimi stanami jak:

• kamienie żółciowe,
• zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• zapalenie dróg żółciowych,
• problemy z odbytnicą, np.: szczelina odbytu, hemoroidy, zapalenie odbytnicy, 
• wypadanie odbytnicy,
• problemy z przełykaniem, np.: zwężenie/achalazja przełyku (zwiększone napięcie mięśni przełyku lub nieprawidłowa praca jego dolnego zwieracza), zapalenie przełyku,
• problemy z żołądkiem, w tym: zapalenie żołądka, wrzody spowodowane zwykle zakażeniem H.pylori oraz rak,
• problemy z wątrobą, np.: WZW typu B lub C, marskość wątroby, niewydolność wątroby, a także autoimmunologiczne i alkoholowe zapalenie wątroby,
• zapalenie trzustki i torbiel rzekoma trzustki,
• problemy z jelitami, takie jak: polipy, nowotwory, infekcje, celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie okrężnicy, zespół jelita drażliwego, zapalenie uchyłków, zespół złego wchłaniania, zespół krótkiego jelita, niedokrwienie jelit,
• refluks żołądkowo-jelitowy,
• choroba wrzodowa żołądka,
• przepuklina rozworu przełykowego.

Jak zadbać o układ pokarmowy?

Na zdrowie i funkcjonowanie układu trawiennego, bezpośredni wpływ mają nasze żywieniowe i życiowe nawyki. Jeśli będziemy działać świadomie, odwdzięczy się nam prawidłową pracą i poprawą ogólnego stanu zdrowia. Na co zwrócić więc uwagę?

• Żucie

Zwykle nie zwracamy uwagi na to w jaki sposób żujemy. Niesłusznie. Ma ono bowiem ogromne znaczenie dla prawidłowego procesu trawienia. Prawidłowe żucie rozkłada pożywienie, usprawniając późniejsze procesy. Ponadto nasz mózg potrzebuje trochę czasu, by otrzymać sygnał o najedzeniu. Pozwólmy żołądkowi przygotować się na odebranie pożywienia, żując je 20-30 razy przed połknięciem.

• Błonnik

Odpowiednia ilość błonnika w diecie wspomaga przechodzenie jedzenia przez jelito. Błonnik rozpuszczalny – znajdujący się w warzywach i produktach pełnoziarnistych – pochłania wodę i przeciwdziała wilgotnej formie stolca. Nierozpuszczalny błonnik pomaga stolcowi nabrać masy. Uwzględniając błonnik w tłustych potrawach, pomagamy organizmowi je rozbić i strawić.

• Woda

Picie dużej ilości wody wspomoże trawienie poprzez rozpuszczanie tłuszczów i błonnika (rozpuszczalnego). Pomaga to żywności przesuwać się przez jelita. Zbyt mała ilość wody sprawia, że stolec staje się twardszy i trudniej przechodzi przez okrężnice. Dlatego tak ważne jest, by pić odpowiednio dużo wody. Niektórzy eksperci uważają jednak, że dla optymalnej gospodarki trawiennej najlepiej jest pić ją poza posiłkami.

• Aktywność fizyczna

Ruch, bez względu na to czy jest to spacer, bieganie, joga czy ćwiczenie na siłowni –zapobiega zastojom jedzenia w naszym układzie pokarmowym. Ćwiczenia zwiększają przepływ krwi do narządów i angażują mięśnie w przewodzie pokarmowym. To istotne dlatego, że ściany jelita grubego muszą się kurczyć ,kiedy przechodzi przez nie treść pokarmowa. Kiedy się ruszamy, wzmacniamy te mięśnie.

• Stres

Stres, niepokój, podenerwowanie – to wszystko odbija się na układzie pokarmowym, ponieważ jest on połączony z mózgiem. Przewlekły stres może prowadzić do rozwoju m.in. zespołu jelita drażliwego czy wrzodów. By zapobiec lub złagodzić przebieg tych schorzeń, ćwiczmy techniki relaksacyjne, dbajmy o odpowiednią ilość snu, medytujmy. Najlepiej jeśli po jedzeniu uda się nam odprężyć, pomoże to w trawieniu.

• Ciepłe posiłki

Śledziona działa najlepiej kiedy dostarczamy jej ciepło. Podobnie nasze enzymy trawienne, potrzebują ciepła, by prawidłowo rozkładać żywność. Zbyt dużo zimnych napojów i potraw może osłabić funkcjonowanie śledziony, tak więc ciepłe posiłki są łatwiejsze do strawienia. Pamiętajmy o zupach, gotowanych warzywach i gorącej herbacie.

• Palenie

 Palenie osłabia zastawkę znajdującą się na końcu przełyku, co prowadzi do zgagi i refluksu. Zwiększa również ryzyko nowotworów żołądkowo-jelitowych.

• Alkohol

Alkohol zakłóca wydzielanie kwasu, wchłanianie składników odżywczych oraz działanie mięśni brzucha. Picie zbyt dużej ilości alkoholu nam po prostu nie służy. Spożywanie alkoholu prowadzi też do zgagi, problemów z wątrobą i biegunki, może ponadto znacznie upośledzać funkcjonowanie narządów i proces trawienia.

• Waga

Nawet niewielka nadwaga może powodować problemy z trawieniem. W takiej sytuacji na przykład, zastawka między żołądkiem a przełykiem często nie zamyka się całkowicie, w wyniku czego kwas żołądkowy wraca do przełyku. Zrzucając zbędne kilogramy, zmniejszamy ciśnienie i umożliwiamy prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego.

• Probiotyki

Nasza dieta uboga jest często w pożyteczne bakterie, wspomagające układ odpornościowy. Probiotyki rywalizują o miejsce ze złymi bakteriami, wspierają uwalnianie naturalnych przeciwciał w przewodzie pokarmowym, a w niektórych przypadkach mogą nawet atakować niekorzystne bakterie.

Jak wykazały badania, probiotyki mogą łagodzić zespół jelita drażliwego, zapobiegać alergiom oraz infekcjom, a nawet skracać czas przeziębienia. Znajdziemy je m.in.w fermentowanej żywności czy chlebie na zakwasie.

Jakie produkty wspierają trawienie?

Do produktów które warto uwzględnić w codziennym menu należą:

• bulion,
• sfermentowane warzywa i produkty probiotyczne (probiotyki mogą pomóc zmniejszyć nieszczelność jelit),
• kiełkujące nasiona (chia, siemię lniane, nasiona konopi),
• produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 (np. olej lniany),
• zioła i przyprawy,
• produkty kokosowe,
• inne produkty bogate w składniki odżywcze i przeciwzapalne, np.: świeże warzywa, większość owoców, ocet jabłkowy, owoce morza czy wołowina ekologiczna.

Trawienie wspomogą również olejki eteryczne – imbirowy, cytrynowy czy z mięty pieprzowej. Należy stosować jedynie czyste, naturalne olejki eteryczne (nie zapachowe). Zanim zdecydujemy się na użycie wewnętrzne, skonsultujmy się z lekarzem.

Czego unikać?

Jedną z głównych przyczyn dysfunkcji układu pokarmowego jest nieprawidłowa dieta. Obejmuje ona: alergeny, produkty zapalne, cukier dodany, rafinowane oleje, mięso hodowane masowo, żywność przetworzoną, fast food, syntetyczne dodatki i konwencjonalne produkty mleczne.

Takie dodatki jak między innymi: cukier, gluten, emulgatory i sód powodują nieszczelność jelit i inne problemy trawienne.

Problemy pokarmowe może wywołać również przeciążenie toksynami, będące konsekwencją na przykład nadmiernego spożywania alkoholu czy przyjmowania narkotyków. W podobny sposób działać mogą również antybiotyki, aspiryna czy pestycydy.

Środki ostrożności

W przypadku doświadczania jakichkolwiek dolegliwości ze strony układu pokarmowego, należy skonsultować się z lekarzem. W przypadku ciąży, choroby przewlekłej lub przyjmowania leków, każda zmiana w diecie powinna odbywać się pod okiem specjalisty. Jeżeli podejrzewamy, że dziecko cierpi z powodu problemów trawiennych, należy udać się do pediatry.

Śledziona w zachodniej i wschodniej medycynie

Medycyna zachodnia skupia się na śledzionie z uwagi na produkcję i niszczenie czerwonych krwinek oraz przechowywanie krwi. Według Tradycyjnej Chińskiej Medycyny jednak, śledziona odgrywa kluczową rolę nie tylko w przyswajaniu składników odżywczych, ale też utrzymywaniu siły fizycznej. Zamienia strawiony pokarm z żołądka w użyteczne składniki odżywcze oraz Qi, czyli energię życiową.

W Chinach powstały szkoły medyczne, skupiające swoje nauki wokół śledziony. Uważa się, że od jej funkcjonowania zależne są wszystkie aspekty życia.

Medycyna wschodnia przypisuje zmęczenie i anemie nieprawidłowej działalności śledziony, w zakresie przekształcania żywności w krew i energię. Kiedy śledziona jest niewydolna, okrężnica, macica, odbytnica lub żołądek mogą opadać lub słabnąć. Zgodnie z tą ideologią, odpowiednia dieta i ćwiczenia mogą wpłynąć korzystnie na organizm jedynie wtedy, gdy śledziona jest w stanie przenosić energię i odżywianie do mięśni. Osoba z upośledzonym funkcjonowaniem śledziony doświadcza zaś często osłabienia i zmęczenia.

Ponadto śledziona uważana jest za narząd odpowiedzialny za przemianę płynów, jako że wspomaga metabolizm wody.  Pomaga tym samym ciału pozbyć się nadmiaru płynu i nawilżyć te obszary, które tego potrzebują – jak stawy. Oddziela również płyny użytkowe od bezużytecznych, spośród tych które codziennie spożywamy.

Śledziona przekształca żywność i płyny w energię, która następnie transportowana jest do naszych narządów i umożliwia prawidłowe funkcjonowanie całego ciała. Dlatego właśnie śledziona uważana jest za kluczowy narząd dla odżywiania i rozwoju organizmu.

Śledziona i żołądek współpracują ze sobą. To najważniejsza para, zważywszy na to, że śledziona znajduje się tam, gdzie przekształcana jest energia z jedzenia i płynów.

W TCM uważa się, że śledziona wpływa na odporność oraz zdolność do uleczania się, a także zdolność do myślenia, koncentracji i zapamiętywania.

Źródło:

 https://draxe.com/how-your-digestive-system-works/

Opracowała Ewa Wysocka