Kiedy dokucza nam alergia na gluten – jak poradzić sobie z celiakią?

Celiakia (choroba trzewna) dotyka coraz więcej ludzi na całym świecie – szacuje się, że jest to dziś przynajmniej 1% populacji. Niezdiagnozowana i pozostawiona sama sobie, może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia. W czasie ostatnich 50 lat odkryto wiele na temat tej choroby (oraz nietolerancji glutenu) i niebezpieczeństw z nią związanych.

Czym jest choroba trzewna?

Celiakia po raz pierwszy opisana została przez greckiego lekarza ok. 8000 lat temu. W tym czasie nie było wiadomo, że jest ona autoimmunologiczną reakcją na gluten.

Kiedy mamy alergię na gluten (który jest białkiem), w naszym organizmie dochodzi do zwiększonej produkcji cytokin zapalnych, wysyłanych przez układ odpornościowy by zniszczyć potencjalne zagrożenia. Zwykle dotyczy to osób które mają genetyczne predyspozycje do alergii na gluten, choć historia celiakii w rodzinie nie musi oznaczać zachorowania. W wyniku połączenia z czynnikami środowiskowymi, dochodzi do pojawienia się objawów choroby trzewnej.

Celiakia charakteryzuje się wysokim poziomem przeciwciał, co wynika z kontaktu ze związkiem tworzącym białkowy gluten – gliadyną. Taka ekspozycja może skutkować aktywowaniem określonych genów w komórkach odpornościowych, wyzwalając uwalnianie chemikaliów cytokinowych.

Cytokiny nie robią nam zwykle krzywdy, o ile zajmują się swoim zadaniem – wspierają naprawę i ochronę organizmu przed infekcjami, bakteriami i wirusami, a także urazami. Kiedy jednak ich praca zostaje zaburzona, przyczyniają się do powstawania przewlekłego stanu zapalnego – który prowadzi do pogorszenia zdrowia i rozwoju wielu chorób przewlekłych. Jak wykazują badania, bardziej zagrożone celiakią są osoby chorujące na inne zaburzenia autoimmunologiczne oraz cukrzycę, ze względu na te same reakcje odpornościowe oraz genetyczne czynniki.

Gluten z ziaren uważany jest za składnik antyodżywczy – te mogą być zarówno złe, jak i dobre. Jest typem naturalnego antyoksydantu, który po spożyciu działa jak toksyna, może bowiem uszkodzić błonę śluzową jelit, hamować trawienie i wchłanianie niezbędnych składników odżywczych, czy wiązać niezbędne minerały tak, że stają się niedostępne dla organizmu.

W jaki sposób celiakia wpływa na nasz organizm?

Nasilające się objawy celiakii są efektem powstającego z powodu glutenu stanu zapalnego. Odbywa się to przede wszystkim w obrębie układu pokarmowego, hormonalnego oraz ośrodkowego układu nerwowego.

Cały proces rozpoczyna się często w jelitach, gdzie po spożyciu glutenu zapala się czerwone światło. Ekspozycja na białko gliadyny zwiększa przepuszczalność jelit, w wyniku czego rozmaite substancje mogą przedostać się do krwiobiegu. Układ odpornościowy w reakcji na to uszkadza lub niszczy kosmyki jelitowe. Niestety rozwój zespołu nieszczelnego jelita sprawia, że stajemy się podatni na nadwrażliwości i alergie pokarmowe.

Gluten może również zaburzać prawidłowe wchłanianie oraz trawienie składników odżywczych. To może skutkować niedoborami i dalszym rozwojem stanu zapalnego – i tak toczy się błędne koło. W przypadku rozpoznania przez układ odpornościowy, że jedzenie nie ulega prawidłowemu rozkładowi, mogą nasilać się objawy zespołu nieszczelnego jelita, np. biegunki, zaparcia, nudności i bóle brzucha.

Jednak układ pokarmowy nie jest jedynym, który cierpi z powodu choroby trzewnej. Jednym z najbardziej podatnych na stan zapalny narządów, jest też niestety mózg. Dlatego też gluten może przyczynić się do przerwania bariery krew-mózg. Oznacza to, że do mózgu mogą przedostać się substancje, które nie powinny. Dlatego właśnie objawami celiakii mogą być m.in.: problemy ze snem, mgła umysłowa czy lęk.

Przeciwciała mające atakować gliadynę wydają się wchodzić w reakcje z niektórymi białkami mózgu, przyczyniając się do powstawania komplikacji. Do poważniejszych symptomów takich dysfunkcji mogą należeć: trudności z uczeniem się, zmiany neurorozwojowe czy drgawki.

Nie zawsze jednak celiakia daje wyraźne objawy. Niektórzy mogą nie doświadczać żołądkowo-jelitowych symptomów czy tych, dotyczących układu nerwowego. Jednak choroba toczy w ukryciu ich organizm, powodując utajone reakcje immunologiczne.

Objawy choroby trzewnej

Nietolerancja i alergia na gluten są coraz powszechniejszymi problemami, choć wiele osób może nawet nie zdawać sobie sprawy z tego, że ma ten problem. Szacuje się, że od lat 60. XX wieku, wskaźnik chorujących wzrósł niemal o 400%. Nie jest jednak jasne, dlaczego tak się dzieje.

Według amerykańskiej Celiac Disease Foundation może być to trudne do zdiagnozowania schorzenie, ponieważ u różnych ludzi może dawać różne objawy, ze względu na sposób wpływania na organizm. Uważa się, że symptomów tych może być setki, związanych zwykle ze sposobem działania choroby na układ pokarmowy i odpornościowy.

Do najczęstszych objawów choroby trzewnej należą:

• skurcze i bóle brzucha,
• biegunki,
• zaparcia,
• wzdęcia,
• wahania wagi,
• problemy z koncentracją/mgła umysłowa,
• wahania nastroju, w tym np. niepokój,
• problemy ze snem, w tym bezsenność,
• przewlekłe zmęczenie,
• chroniczne bóle głowy,
• bóle stawów lub kości,
• uczucie mrowienia w dłoniach i stopach,
• niedobory składników odżywczych wynikające z nieprawidłowego wchłaniania,
• zaburzenia miesiączkowania,
• niepłodność lub poronienia,
• przerzedzające się włosy,
• matowa skóra,
• ranki powstające w jamie ustnej,
• drgawki.

Gluten bywa nazywany cichym zabójcą i nie jest to określenie na wyrost. Może on bowiem powodować trwałe uszkodzenia w organizmie, o których (przynajmniej do pewnego momentu) nie wiemy. U niektórych osób choroba będzie przebiegała niemal bezobjawowo, u innych zaś mogą wystąpić niewyjaśnione, przewlekłe bóle głowy czy natężone uczucie niepokoju. Dolegliwości te zwykle zyskują na sile, a ich pula zwiększa się.

Jak to często bywa, dodatkową trudnością w zdiagnozowaniu celiakii jest fakt, że przypomina ona w swoich konsekwencjach wiele innych chorób, np.: anemię, nietolerancję laktozy, zespół jelita drażliwego czy nieswoiste zapalenie jelit.

Jak wykazują badania, gluten może mieć wpływ na niemal każdy układ w organizmie. Maskowanie się choroby trzewnej może znacznie opóźnić jej rozpoznanie, przyczyniając się do powstawania długotrwałych powikłań. Postępujący stan zapalny może doprowadzić do problemów z: układem hormonalnym, jelitami, mózgiem, żołądkiem, wątrobą, naczyniami krwionośnymi, mięśniami gładkimi, a nawet jądrami komórkowymi. Na szczęście nie zdarza się to często.

Jednak pacjenci z chorobą trzewną narażeni, są bardziej na:

• cukrzycę typu 1,
• osteoporozę,
• anemię,
• stwardnienie rozsiane,
• zapalenie opryszczkowate skóry (chorobę Dühringa),
• problemy neurologiczne, jak migreny i epilepsja,
• niepłodność i poronienia,
• nowotwory jelit,
• problemy ze wzrostem u dzieci (w wyniku zaburzonego wchłaniania składników odżywczych).

Jak poradzić sobie z celiakią?

Prawidłowe postępowanie w przypadku choroby trzewnej jest bardzo ważne, pozwala bowiem zahamować jej rozwój i złagodzić objawy. Co zrobić, by utrzymać ją w ryzach?

• Udać się do specjalisty

To co najważniejsze w przypadku problemów z glutenem, to prawidłowa diagnoza. Jeśli podejrzewamy ten problem u siebie, a opisane wyżej objawy nam dokuczają, należy wybrać się do lekarza.

Choć dieta bezglutenowa jest absolutną podstawą w przypadku celiakii, nie zawsze jest równoznaczna ze zmianami na lepsze, zdrowe nawyki żywieniowe. Wykluczenie, nierzadko przypadkowe, z diety ważnych witamin i minerałów może nam tylko dodatkowo zaszkodzić. Nie obawiajmy się więc skorzystać z pomocy specjalistów od żywienia, którzy pomogą nam ułożyć zbilansowany jadłospis, faktycznie korzystny dla naszego zdrowia. Istnieje również wiele grup internetowych, w których uczestnicy – zarówno pacjenci jak i specjaliści – wymieniają się doświadczeniami i informacjami. Należy jednak zachować ostrożność i jedynie posiłkować się zawartymi tam treściami. Nie mamy nigdy pewności, czy osoba podająca się w internecie za specjalistę faktycznie nią lub nim jest.

• Przestrzegać diety bezglutenowej

Obecnie nie ma lekarstwa na chorobę trzewną, istnieją jedynie sposoby na złagodzenie jej objawów i odbudowę układu immunologicznego. Najważniejszym z tych narzędzi jest dieta pozbawiona glutenu. Należy unikać więc produktów które zawierają pszenicę, żyto lub jęczmień, ponieważ gluten stanowi ok. 80% białka które się w nich znajduje. Choć nie są to jedyne produkty, w których występuje. Może pojawić się nawet w tych „bezglutenowych”, choć są to zwykle śladowe ilości, pozostałe w wyniku przetwarzania. Najlepiej unikać przetworzonej żywności, a także wystrzegać się mąki, sosów sojowych czy marynat.

Przestrzeganie diety bezglutenowej pomoże naprawić funkcjonowanie układu odpornościowego, dzięki czemu choroba nie będzie się nasilać. Może to potrwać kilka tygodni lub wiele miesięcy, jest to kwestią indywidualnych predyspozycji i intensywności objawów. Unikanie glutenu pozwala na zakończenie atrofii kosmków w jelicie cienkim lub nabłonku jelit, pomagając zapobiegać przyszłym powikłaniom spowodowanym przewlekłym  stanem zapalnym.

Na szczęście dziś dostępnych jest wiele produktów, które nie zawierają glutenu (nawet bezglutenowe mąki, sosy sojowe, alkohol czy pieczywo), tak więc osoby chorujące na celiakię nie są skazana na głodówkę lub pozbawione przyjemności jedzenie.

• Zapobiegać niedoborom

By zapobiegać konsekwencjom nieprawidłowego wchłaniania, większość osób z chorobą trzewną musi sięgać po suplementy: żelaza, wapnia, cynku, kwasu foliowego, witamin B6, B12 oraz D. Niedobry tych składników są typowe dla celiakii. Warto o tym pamiętać, ponieważ upośledzone wchłaniania powoduje, że nawet najlepiej zbilansowana dieta może być niewystarczająca.

Dla bezpieczeństwa, rozpoznawanie niedoborów i odpowiadanie na nie lepiej przeprowadzać pod okiem lekarza. Specjalistyczne testy pozwolą określić których składników nam brak, a suplementy na receptę pomogą szybciej poradzić sobie z deficytami (refundowane środki będą również tańsze).

• Unikać ukrytego glutenu

Kiedy musimy uważać na gluten, ważna jest świadomość że występuje on nie tylko w jedzeniu. Niektóre z produktów które mogą go zawierać, potrafią zaskoczyć.

Będą to na przykład (niektóre):

• pasty do zębów,
• detergenty do prania,
• balsamy i błyszczyki do ust,
• balsamy do ciała,
• środki do opalania,
• kosmetyki kolorowe (do makijażu),
• niektóre leki na i bez recepty,
• szampony,
• mydła,
• modelina,
• klej znajdujący się na znaczkach i kopertach,
• witaminy.

Należy dokładnie czytać etykiety i wybierać te produkty, co do których składów mamy pewność.

• Badać się

Ponieważ celiakia może powodować niedobry składników odżywczych, warto badać się regularnie, by ocenić np. stan gęstości szkieletu czy szczelność jelit. Dzięki temu możliwe będzie uchwycenie w porę rozwijających się dodatkowych problemów.

Choroba trzewna a nadwrażliwość na gluten

Niektórzy naukowcy uważają, że niemal każdy z nas doświadcza pewnego stopnia negatywnej reakcji na gluten, która nie jest jednak zauważalna.

Nietolerancja (wrażliwość) glutenu to stan, który może rozwinąć się bez choroby trzewnej. Może więc pojawić się nawet u tych, u których test na celiakię dał ujemny wynik, a więc nie są klinicznie uczuleni na gluten. Jednak spożywanie przez nich tego białka może skutkować pewnymi dolegliwościami, które ustępują kiedy spożycie glutenu zostaje zmniejszone. Odsetek osób które wydają się cierpieć na nietolerancję glutenu jest znacznie wyższy niż tych, które cierpią na chorobę trzewną.

Może to wynikać między innymi z nadmiernej ekspozycji na gluten, który zdaje się być dziś niemal wszechobecny. Znajduje się przede wszystkim w przetworzonej żywności, choć nie jest to regułą. Ponieważ świadomość na temat skutków spożywania zbyt dużej ilości glutenu, a także liczba osób z jego nietolerancją stale rośnie, producenci prześcigają się w tworzeniu nowych, bezglutenowych wersji swoich produktów.

Alergia na gluten bywa również mylona z alergią na pszenicę, która jest jednak zupełnie innym stanem. Choć w obu przypadkach dieta bezglutenowa może przynieść korzyści, osoby z alergią na pszenicę nie muszą eliminować z jadłospisu żyta, owsa i jęczmienia.

Środki ostrożności

W przypadku podejrzenia celiakii, należy udać się do lekarza, w celu prawidłowego zdiagnozowania choroby. Pozostawiona bez kontroli może skutkować rozwinięciem się poważnych komplikacji.

Należy dokładnie czytać etykiety produktów, które mamy zamiar kupić. Jeśli nie mamy pewności czy zawierają gluten, dla bezpieczeństwa lepiej z niego zrezygnować.

Jeśli zdiagnozowano u nas chorobę trzewną, badanie na jej obecność warto przeprowadzić również u dzieci. To samo dotyczy sytuacji, w której mamy więcej niż jedno dziecko, a choroba została u któregoś rozpoznana – należy przebadać również resztę. Objawy celiakii mogą pojawić się nawet u niemowląt, będą to zwykle: wzdęcia, biegunki, wymioty, drażliwość i ból. U chorujących dzieci mogą powstawać również ubytki zębów – przebarwienia, rowki i wyszczerbienia oraz zniekształcenia. Konsultacja z lekarzem jest w takiej sytuacji niezbędna, ponieważ celiakia może poważnie zahamować rozwój dziecka.

Źródła:

https://draxe.com/health/gut-health/celiac-disease-symptoms/

https://celiakia.pl/celiakia/celiakia/

Opracowała Ewa Wysocka