Nietolerancja pokarmowa jest niepożądaną, nieimmunologiczną reakcją, zachodząca po spożyciu określonego produktu. W przeciwieństwie do niektórych alergii, nie zagraża życiu.
Jednak problem ten jest coraz bardziej powszechny. Szacuje się, że nawet 20% populacji może cierpieć na nietolerancję pokarmową. Sprawę utrudnia fakt, że jest ona trudna do zdiagnozowania, ze względu na szeroki wachlarz objawów.
Czym jest nietolerancja pokarmowa?
Kiedy słyszymy o nadwrażliwości pokarmowej, może dotyczyć to zarówno alergii, jak i nietolerancji pokarmowej. Jednak są to zupełnie inne stany, choć dają nierzadko podobne objawy. Ich rozróżnienie nie jest proste, dlatego ważne jest by skonsultować się z lekarzem jeśli podejrzewamy u siebie nietolerancję.
Nietolerancja pokarmowa zwykle zaczyna dawać objawy w ciągu kilku godzin, od momentu zjedzenia problematycznego produktu. Mogą one jednak wystąpić nawet do 48 godzin później i utrzymywać się przez kilka godzin, a nawet dni. Między innymi dlatego tak trudno bywa zlokalizować źródło problemu. Jeżeli dodatkowo spożywamy nietolerowane produkty często, połączenie z nimi objawów stanowi nie lada wyzwanie.
Objawy nietolerancji pokarmowej są różne, obejmują zwykle układ trawienny, oddechowy i skórę. Do najczęściej występujących należą:
- biegunka,
- wzdęcia,
- wysypka,
- bóle głowy,
- nudności,
- zmęczenie,
- ból brzucha,
- katar,
- refluks,
- zarumienienie skóry.
Nietolerancję zwykle diagnozuje się poprzez dietę eliminacyjną, stworzoną tak, by ograniczyć szkodzące nam produkty. Zazwyczaj pokarmy te usuwane są tymczasowo, dopóki nie ustąpią objawy. Po tym czasie wprowadza się je stopniowo z powrotem do diety.
Najczęściej występujące nietolerancje pokarmowe
Co należy do głównych winowajców nietolerancji pokarmowych?
- Laktoza
Laktoza jest cukrem, który znajduje się w mleku i jego pochodnych. Rozkładana jest w organizmie za sprawą laktazy – enzymu niezbędnego dla prawidłowego trawienia i wchłaniania laktozy.
Nietolerancja tego cukru spowodowana jest brakiem enzymu, co skutkuje niezdolnością do trawienia laktozy. Do jej objawów należą:
- bóle brzucha,
- wzdęcia,
- biegunki,
- gazy,
- nudności.
To bardzo powszechna nietolerancja. Szacuje się, że 65% światowej populacji się z nią boryka. Diagnozowanie odbywa się m.in. w oparciu o testy tolerancji laktozy, wodorowe testy oddechowe, pH stolca czy testy genetyczne.
W przypadku podejrzenia nietolerancji laktozy, należy unikać produktów ją zawierających, np. mleka czy lodów. Łatwiejsze do strawienia mogą okazać się produkty sfermentowane, ponieważ zawierają mniej laktozy.
- Gluten
Glutenem określamy białka, które występują w pszenicy, jęczmieniu czy życie.
To jeden z najpopularniejszych alergenów, sprawca takich kłopotów jak celiakia, nadwrażliwość na gluten oraz alergia na pszenicę. Celiakia klasyfikowana jest jako choroba autoimmunologiczna, ponieważ obejmuje reakcję odpornościową.
Kiedy osoba chorująca na celiakię spożyje gluten, jelito cienkie zaczyna być atakowane przez układ odpornościowy. W konsekwencji powoduje to poważne uszkodzenie układu trawiennego.
Z celiakią często mylona jest alergia na pszenicę, ze względu na podobne objawy. W przebiegu alergii produkowane są przeciwciała, które powstają przeciw białkom w pszenicy. Celiakia zaś spowodowana jest nieprawidłową reakcją immunologiczną, w szczególności na gluten.
Wielu osób jednak, mimo wykluczenia dwóch powyższych, wciąż doświadcza nieprzyjemne objawów związanych ze spożywaniem glutenu. To właśnie jego nietolerancja, łagodniejsza wersja, która dotyczyć ma ok 0,5% do 13% ogólnej populacji.
Do najczęstszych objawów należą:
- wzdęcia,
- bóle brzucha,
- biegunki lub zaparcia,
- bóle głowy,
- zmęczenie,
- bóle stawów,
- wysypka,
- stany depresyjne lub lęk,
- anemia.
Zarówno w przypadku celiakii, jak i wrażliwości na gluten, stosuje się dietę bezglutenową. Omijamy więc: pieczywo, makaron, płatki śniadaniowe, piwo, wypieki, krakersy i większość sosów, szczególnie sojowych.
- Kofeina
Kofeina to gorzka substancja, znajdująca się w wielu napojach, w tym: kawie, herbacie i napojach energetycznych. Zmniejsza zmęczenie i zwiększa czujność, dlatego należy do grupy stymulantów. Mechanizm jej działania polega na blokowaniu receptorów dla adenozyny. To neuroprzekaźnik regulujący cykl snu i czuwania, powodujący senność.
Większość dorosłych może bezpiecznie spożywać do 400 mg kofeiny dziennie (ok. 4 filiżanek kawy), nie doświadczając przy tym żadnych skutków ubocznych.
Nadwrażliwość na kofeinę została powiązana z genetyką, a także zmniejszoną zdolnością do jej metabolizowania i wydalania. Nadwrażliwość a alergia są innym stanem, ta druga wiąże się bowiem z układem odpornościowym.
Do objawów nadwrażliwości na kofeinę należą:
- szybkie bicie serca,
- zdenerwowanie,
- bezsenność,
- nerwowość,
- niepokój.
Osoby nadwrażliwe powinny unikać (lub zminimalizować) spożywania produktów, które mają w sobie kofeinę. Będą to: kawa, napoje gazowane, energetyczne, herbata i czekolada.
- Salicylany
Salicylany są naturalnymi substancjami chemicznymi, które wytwarzane są przez rośliny. Za ich sprawą chronią się przed środowiskowymi czynnikami stresogennymi, np. owadami.
Substancje te posiadają wyraźne właściwości przeciwzapalne. Badania pokazują, że spożywanie bogatych w nie produktów, chroni przed niektórymi chorobami, takimi jak np. rak jelita grubego. Znajdziemy je w: owocach, warzywach, herbacie, kawie, przyprawach, orzechach czy miodzie. Poza tym są stosowane są często jako środki konserwujące i składniki leków.
Nadmierna ilość salicylanów może skutkować problemami zdrowotnymi, choć dla większości ludzi spożywanie ich nie stanowi problemu. Niektórzy są jednak bardzo wrażliwi na te związki i doświadczają niepożądanych objawów, nawet po spożyciu niewielkiej ilości
Do objawów tych należą:
- zatkany nos,
- infekcje zatokowe,
- polipy w nosie i zatokach,
- astma,
- biegunka,
- zapalenie jelita grubego,
- pokrzywka.
Całkowita eliminacja salicylanów z diety nie jest możliwa. Jednak osoby z nietolerancją powinny starać się unikać takich produktów, jak: przyprawy, kawa, rodzynki, pomarańcze, a także kosmetyki i leki je zawierające.
- Aminy
Aminy produkowane są przez bakterie w przechowywanej i fermentowanej żywności. Znajdują się w bardzo wielu produktach spożywczych.
Istnieje wiele rodzajów amin, choć najczęściej kojarzona z nietolerancją jest histamina. To występująca w organizmie substancja chemiczna, która zaangażowana jest w pracę układu odpornościowego, trawiennego i nerwowego. Pomaga chronić organizm przed infekcją, poprzez wywoływanie natychmiastowej odpowiedzi zapalnej, w reakcji na alergeny. Skutkuje to objawami takimi jak: kichanie, swędzenie czy łzawienie oczu. Dzięki temu, pozbycie się z ciała problematycznych składników jest łatwiejsze.
U osób zdrowych osób, histamina jest łatwo metabolizowana i wydalana. U tych których organizm nie jest w stanie jej prawidłowo rozłożyć, powstają niepożądane nakłady. Najczęstszą przyczyną nietolerancji histaminy jest upośledzona funkcja diaminooksydazy i N-metylotransferazy, czyli enzymów odpowiedzialnych za jej rozkład.
Do objawów nietolerancji histaminy należą:
- zaczerwienienie skóry,
- bóle głowy,
- pokrzywka,
- swędzenie,
- niepokój,
- skurcze żołądka,
- biegunki,
- niskie ciśnienie krwi.
Osoby z nietolerancją powinny unikać: żywności fermentowanej, wędlin, suszonych owoców, cytrusów, awokado, serów dojrzewających, wędzonych ryb, octu winnego, zsiadłego mleka i maślanki, piwa oraz wina.
- FODMAP
FODMAP jest skrótem, odnoszącym się do fermentowalnych oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli. To grupy krótkołańcuchowych węglowodanów, występujących naturalnie w wielu produktach mogących powodować problemy z trawieniem.
FODMAP są słabo wchłaniane w jelicie cienkim i przemieszczają się do jelita grubego. Tam wykorzystywane są jako paliwo dla bakterii jelitowych. Te rozkładają („fermentują”) FODMAP, co skutkuje wytwarzaniem gazu, powodującego wzdęcia i dyskomfort.
Węglowodany te charakteryzują się również właściwościami osmotycznymi, czyli wciągają wodę do przewodu pokarmowego, wywołując biegunkę i dyskomfort.
Wśród objawów nietolerancji FODMAP znajdują się:
- wzdęcia,
- biegunka,
- gazy,
- bóle brzucha,
- zaparcia.
Nietolerancja ta jest częstym problemem osób z zespołem jelita drażliwego lub IBS. Szacuje się, że 86% pacjentów z IBS odczuwa zmniejszenie natężenia objawów żołądkowo-jelitowych, po zredukowaniu FODMAP w diecie. Należy odgraniczyć więc: jabłka, miękkie sery, miód, mleko, karczochy, pieczywo, fasolę, soczewicę oraz piwo.
- Siarczany
Siarczany są substancjami znanymi przede wszystkim jako środki konserwujące. Występują w żywności, napojach i niektórych lekach. Ich naturalnymi posiadaczami są m.in. winogrona i sery dojrzewające. Dodaje się je również do suszonych owoców, by opóźnić brązowienie, a także do wina, by zapobiec psuciu się wywołanym przez bakterie.
Większość ludzi toleruje siarczany które znajdują się w produktach spożywczych, jednak niektórzy są na nie wrażliwi. Dotyczy to szczególnie osób chorych na astmę, choć nie tylko.
Do objawów nietolerancji siarczanów zalicza się:
- pokrzywkę,
- obrzęki skórne,
- zatkany nos,
- niedociśnienie,
- zaczerwienienie,
- biegunki,
- świszczący oddech,
- kaszel.
Siarczany mogą powodować zwężenie dróg oddechowych u nadwrażliwych na nie astmatyków, w ciężkich przypadkach skutkować może to zagrożeniem życia.
Siarczany występują w: suszonych owocach, winie, cydrze, warzywach w puszkach, potrawach konserwowych, przyprawach, chipsach, piwie, herbacie oraz wypiekach. Na etykietach produktów, które zawierają siarczany, kryją się zwykle pod symbolami od E220 do E228.
- Fruktoza
Fruktoza jest cukrem prostym (i rodzajem FODMAP), który znajduje się w owocach i warzywach, a także słodzikach takich jak: miód, agawa oraz syrop kukurydziany o wysokiej zawartości fruktozy.
W ciągu ostatnich 40 lat konsumpcja fruktozy radykalnie wzrosła. Zostało to połączone ze zwiększeniem się problemu otyłości, chorób wątroby oraz serca. Oprócz tego, zwiększył się również problem z wchłanianiem i nietolerancją fruktozy.
U osób cierpiących na nietolerancję, fruktoza nie jest skutecznie wchłaniania do krwi. Zamiast tego, przemieszcza się do jelita grubego, gdzie jest fermentowana przez bakterie jelitowe, powodując problemy z trawieniem.
Objawami nietolerancji fruktozy są:
- refluks,
- gazy,
- biegunki,
- nudności,
- bóle brzucha,
- wymioty,
- wzdęcia.
Osoby z tą nietolerancją są często wrażliwe na FODMAP, powinny więc rozważyć dietę o ich niskiej zawartości.
By uniknąć problemów związanych z nieprawidłowym wchłanianiem fruktozy, należy unikać: napojów gazowanych, miodu, jabłek, soku jabłkowego, cydru, syropy z agawy, produktów zawierających syrop kukurydziany, o wysokiej zawartości fruktozy, arbuzów, wiśni, gruszek, groszku.
Ale to nie wszystko…
Powyższe nietolerancje należą do grupy tych najczęściej występujących. Są jednak inne produkty i składniki, które mogą stwarzać problemy.
Należą do nich:
- Aspartam
To sztuczny środek słodzący, stosowany powszechnie jako zamiennik cukru. Niektóre badania donoszą, że skutkiem ubocznym jego stosowania mogą być stany depresyjne czy drażliwość. Wyniki badań nie są jednak jednoznaczne.
- Jaja
Niektóre osoby mogą mieć problemy z trawieniem białka, choć nie są uczulene na jajka. Nietolerancja wiąże się z takimi objawami jak bóle brzucha czy biegunka.
- Glutaminian sodu
MSG stosowany jest jako wzmacniacz smaku. Choć potrzebne są dalsze badania, niektóre z nich wykazały, że duże ilości glutaminianu mogą wywoływać: bóle głowy, pokrzywkę i bóle w klatce piersiowej.
- Barwniki spożywcze
Wykazano, że niektóre barwniki mogą powodować: pokrzywkę, obrzęki skórne oraz zatkany nos.
- Drożdże
Osoby z nietolerancją doświadczają zwykle łagodniejszych objawów niż te, które mają alergię. Dotyczą one zwykle układu trawiennego.
- Alkohole cukrowe
Stosowane często jako alternatywa dla cukru, o zerowej wartości kalorycznej (np. ksylitol). Mogą powodować wzdęcia i biegunki.
Źródło:
https://www.healthline.com/nutrition/common-food-intolerances
Opracowała Ewa Wysocka
