Zespół nieszczelnego jelita – czym się objawia i jak z nim walczyć?

Nieprawidłowe odżywianie się, przewlekły stres, toksyny i zaburzenie równowagi bakteryjnej – wszystko to przyczynia się do upowszechnienia problemu, jakim jest zespół nieszczelnego (cieknącego) jelita. Choć medycyna konwencjonalna dopiero od niedawna przygląda się tej dolegliwości, w literaturze od ponad 100 lat pojawiają się wzmianki na jej temat. Zupełnie niedawno stan ten określony został jako ostrzeżenie dla chorób autoimmunologicznych.

Czym jest zespół nieszczelnego jelita?

Już Hipokrates powiedział, że wszystkie choroby zaczynają się w jelitach. Niektóre źródła donoszą nawet, że miał on powiedzieć śmierć zaczyna się w jelitach. W ciągu ostatnich 30 lat opublikowano kilka tysięcy artykułów z wynikami badań, omawiającymi poszerzającą się świadomość, dotyczącą pojęcia odporności i funkcji jelit, a także tego w jaki sposób wpływają na nie dzisiejsze odżywianie i styl życia.

Stąd właśnie bierze się zespół nieszczelnego jelita, a zatem nadmierna przepuszczalność jelit.

Zgodnie z przeglądem z 2014 roku, przewlekła hiperprzepuszczalność skutkuje wieloma problemami ze zdrowiem.

Przyczyny

Jelita ochrania pojedyncza warstwa specjalistycznych komórek nabłonkowych, połączonych ze sobą za pomocą białek typowych dla połączeń ścisłych (TJ). Objawy zespołu nieszczelnego jelita są konsekwencją nieprawidłowej pracy jelit.

Te połączenia są bramą między jelitami, a krwiobiegiem. Kontrolują treści, które przedostają się z układu trawiennego do krwiobiegu. Odkryto, że na zdrowie jelit wpływ ma ponad 40 różnych białek. Praca tych połączeń polega na tym, by dopuścić niezbędne składniki odżywcze do krwiobiegu, zapobiegając jednocześnie przejściu z układu trawiennego ksenobiotykom – chorobotwórczym związkom pochodzącym z diety lub mającym związek ze stylem życia.

Na łamach czasopisma Frontiers in Immunology opublikowano raport, opisujący patologię nieszczelnego jelita:

Wyściółka nabłonka jelita wraz z wydzielanymi czynnikami, tworzą barierę oddzielającą gospodarza od otoczenia. W stanach patologicznych przepuszczalność wyściółki nabłonkowej może być zaburzona, umożliwiając przejście toksyn, antygenów i bakterii do krwiobiegu, tworząc „nieszczelne jelito”.

W przypadku problemów ze szczelnością jelit, do krwiobiegu przedostają się maleńkie cząsteczki, które nigdy nie powinny się tam znaleźć. Nieprawidłowości w jelitach wynikają również z aktywności cząsteczek przeciwbakteryjnych, immunoglobiny i cytokin.

Wszystko to stanowi ogromy problem, ponieważ w jelitach znajduje się ogromna część naszego układu odpornościowego. Powstający przewlekły stan zapalny staje się czynnikiem ryzyka dla wielu chorób.

Do przyczyn powstawania zespołu nieszczelnego jelita należą:

• predyspozycje genetyczne – niektóre osoby mogą być bardziej narażone na nieszczelność jelit, ponieważ są wrażliwe na czynniki środowiskowe, w odpowiedzi na które zachodzą reakcje autoimmunologiczne,
• nieprawidłowe odżywianie się – dotyczy to szczególnie diety zawierającej alergeny i produkty powodujące zapalenie, np. rafinowane tłuszcze, syntetyczne dodatki i konwencjonalne produkty mleczne,
• chroniczny stres,
• nadmierne działanie toksyn – w tym nadużywanie alkoholu oraz przyjmowanie narkotyków. Każdego roku wystawieni jesteśmy na działanie ponad 80 000 substancji chemicznych i toksyn, jednak głównymi sprawcami powstawania nieszczelności jelit są: antybiotyki, pestycydy, aspiryna, niesteroidowe leki przeciwzapalne, a czasami woda z kranu,
• brak równowagi bakteryjnej – tak zwana dysbioza, a więc zaburzenie balansu pomiędzy korzystnymi i szkodliwymi gatunkami bakterii w jelitach. Ogromna ilość dowodów pokazuje, że prawidłowa mikroflora jelitowa wspiera barierę nabłonkową i zapobiega powstawaniu reakcji autoimmunologicznych. Uważa się, że reguluje ona co najmniej 10% wszystkich transkrypcji genów, znalezionych w komórkach nabłonka jelit, które związane są z odpornością, proliferacją komórek i metabolizmem.

Objawy i konsekwencje

Jakie stany mogą wskazywać na nieszczelność jelit?

• Nadwrażliwość i uczulenie na jedzenie

U osób cierpiących z powodu nieszczelnych jelit, układ odpornościowy – ze względu na toksyny przedostające się do krwiobiegu – zajęty jest produkowaniem ogromnych ilości różnych przeciwciał. To może sprawić, że organizm staje się bardziej podatny na antygeny znajdujące się w niektórych pokarmach (szczególnie dotyczy to glutenu i nabiału). W badaniu na szczurach oraz z udziałem dzieci, powiązano nieszczelne jelita i alergie pokarmowe. Uważa się, że są one jednym z najczęstszych przyczyn zespołu nieszczelnego jelita.

• Nieswoiste zapalenie jelit

Węgierscy badacze odkryli w 2012 roku, że u osób borykających się z zespołem jelita drażliwego oraz wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, często w okrężnicy lokalizowana jest zwiększona przepuszczalność jelit. W 1988 roku naukowcy sugerowali, że pacjenci z nieszczelnym jelitem są bardziej zagrożeni chorobą Leśniowskiego-Crohna.

W małym badaniu obejmującym 12 osób odkryto, że suplementowanie cynku może pomóc przywrócić szczelność połączeń w takich przypadkach. Konieczne są jednak dalsze badania na większą skalę, by potwierdzić ten wniosek.

• Choroba autoimmunologiczna

W jaki sposób nieszczelne jelita przyczyniają się do powstawania chorób autoimmunologicznych, pomaga wyjaśnić badanie nad zonuliną – białkiem odpowiadającym za rozwój zespołu nieszczelnego jelita. Jak czytamy w artykule opublikowanym w 2011 roku, na łamach Physiologic Reviews:

Zonulina jest jedynym opisanym do tej pory fizjologicznym modulatorem szczelin międzykomórkowych, biorącym udział w przerzucaniu makrocząsteczek, a zatem w balansie tolerancji/odpowiedzi immunologicznej. Kiedy zwykle precyzyjnie dostrojony szlak zonulinowy ulega deregulacji u osób genetycznie podatnych, mogą pojawić się jelitowe i pozajelitowe zaburzenia autoimmunologiczne, zapalne i nowotworowe.

Takie niebezpieczne reakcje może wywołać między innymi spożywanie glutenu. Badacze z University of Maryland School of Medicine odkryli, że gluten aktywuje sygnalizację zonulinową, bez względu na genetyczną ekspresję autoimmunizacji, co prowadzi do zwiększonej przepuszczalności jelitowej.

Oznacza to również, jeśli nieszczelność jelit odkrywa rolę w chorobach autoimmunologicznych, jest to odwracalne i może potencjalnie złagodzić niektóre z tych immunologicznych odpowiedzi.

• Problemy z tarczycą

Jedną z chorób autoimmunologicznych na którą bezpośredni wpływ może mieć zespół nieszczelnego jelita, jest choroba Hashimoto (przewlekłe zapalenie tarczycy). Wiąże się z: niedoczynnością tarczycy, zaburzeniami metabolizmu, zmęczeniem, depresją, przyrostem masy ciała i wieloma innymi.

• Upośledzone wchłanianie substancji odżywczych

U pacjentów cierpiących na nieszczelność jelit zaobserwować można niedobry: witaminy B12, magnezu i enzymów trawiennych. To jeden z powodów dla których wielu lekarzy decyduje się na przepisanie środków multiwitaminowych, jako dodatek do probiotyków.

• Stany zapalne skóry

Teoria dotycząca tego, że przepuszczalność jelit może powodować zmiany skórne (szczególnie trądzik i łuszczycę), została opisana już ponad 70 lat temu. Często w przypadku takich problemów otrzymujemy krem i lekarstwa, które mają jednak wiele potencjalnych skutków ubocznych. Kiedy doskwierają nam zmiany skórne, warto przyjrzeć się stanowi jelit, ponieważ to tam często leży problem.

• Zaburzenia nastroju

Według badań opublikowanych w Neuroendocrinology Letters, nieszczelne jelita powodują wiele zaburzeń neurokognitywnych. Jako przykład podano charakterystyczną dla nadmiernej przepuszczalności odpowiedź zapalną, która wywołuje uwalnianie prozapalnych cytokin oraz innych substancji chemicznych, indukujących – jak się uważa – depresję.

Badanie opublikowane w czasopiśmie Nutritional Neuroscience opisało błędne koło dotyczące upośledzenia układu immunologicznego i rosnącej dysbiozy, które prowadzi do nieszczelnych jelit oraz związków chemicznych i/lub neurotoksycznego wytwarzania i wchłaniania ksenobiotyków.

Autorzy opisują następnie wyniki wielu badań, zdających się potwierdzać ich teorią dotyczącą tego, że autyzm może być związany z mikrobiotą jelit. Dotyczy to szczególnie pierwszego roku życia. Dziś powszechną hipotezą jest silny związek nieszczelnych jelit z autyzmem.

Zespół nieszczelnego jelita może się wiązać z:

• wrzodami żołądka,
• biegunką zakaźną,
• zespołem jelita drażliwego,
• nieswoistym zapaleniem jelit (chorobą Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego),
• zespołem rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego/SIBO,
• nietolerancją glutenu/celiakią,
• rakiem przełyku i jelita grubego,
• alergią,
• infekcjami dróg oddechowych,
• ostrymi stanami zapalnymi (sepsą, zespołem ogólnoustrojowej reakcji zapalnej/SIRS, niewydolnością wielonarządową),
• przewlekłymi stanami zapalnymi (np. zapaleniem stawów),
• zaburzeniami tarczycy,
• chorobami metabolicznymi związanymi z otyłością (stłuszczeniem wątroby, cukrzycą typu II, chorobami serca),
• chorobami autoimmunologicznymi (toczeniem, stwardnieniem rozsianym, cukrzycą typu I, Hashimoto itd.),
• chorobą Parkinsona,
• zespołem przewlekłego zmęczenia,
• skłonnością do przybierania na wadze lub otyłości.

Wymienione wyżej choroby zostały powiązane z zespołem nieszczelnego jelita. Nie udowodniono jednak związku przyczynowo-skutkowego. Nie wiemy więc, czy nieszczelność jelit wywołuje któryś z powyższych stanów, czy po prostu osoby które się z nią borykają, są bardziej podatne na wiele innych dolegliwości. Choć nie wiemy, czy nieszczelność jelit jest odpowiedzialna za te choroby, wiemy że z nimi współwystępuje.

Co na to świat medycyny?

Stanowisko świata medycznego wobec zespołu nieszczelnego jelita nie jest jednoznaczne. Wiele kręgów odnosi się do tego stanu jako „rzekomego zespołu objawów”, podczas gdy inne poświęcają mu badania i przypisują odpowiedzialność za wiele problemów zdrowotnych.

WebMD opisuje zespół ten jako medyczną zagadkę. Jak mówi dr Donald Kirby, gastroenterolog i dyrektor Center for Human Nutrition w Cleveland Clinic:

Z punktu widzenia lekarza, to bardzo szara strefa. Lekarze nie wiedzą wystarczająco dużo o jelitach, które są naszym największym organem układu odpornościowego.

Według United Kingdom’s National Health Service (NHS) obecnie istnieje niewiele dowodów na poparcie teorii, że nieszczelność jelit jest bezpośrednią przyczyną znaczących, powszechnych problemów.

Jednak w przeglądzie z 2014 roku, cytowani są naukowcy z siedmiu różnych uniwersytetów z całej Europy. Uzgodnili oni, że:

Zmiana bariery jelitowej wydaje się mieć wiele konsekwencji dających początek różnym chorobom, w zależności od innych czynników oraz odpowiednio od konstelacji genetycznej lub epigenetycznej. Rosnące znaczenie bariery jelitowej i translokacji bakterii rodzi pytania o to, w jaki sposób możemy poprawić funkcje bariery jelitowej i jej mikroflory.

Mimo skłaniania się nauki do uznania zespołu nieszczelnego jelita za realny problem, nie istnieją wciąż standardowe narzędzia diagnostyczne do badania i leczenia nieszczelnych jelit.

Medycyna konwencjonalna nieuzbrojona w standardowe kryteria diagnostyczne dla choroby czy stanu, nie rozwija również konkretnych metod leczenia i terapii. Bez obecności sprawdzonych modeli leczenia, większość lekarzy nie ma innego wyjścia, niż kroczyć wydeptaną już i bezpieczną ścieżką – przepisywać leki łagodzące objawy tej dolegliwości.

Jak walczyć z zespołem nieszczelnego jelita?

Zacznijmy od tego, jak zdiagnozować problem. Istnieje kilka testów, które pomogą go rozpoznać, zidentyfikować specyficzne wrażliwości i wykryć, jakie toksyny lub niedobory przyczyniają się do powstawania objawów.

Będą to:

• badania zonuliny lub laktulozy,
• testy nietolerancji pokarmowej IgG,
• badania stolca,
• badania kwasowości i niedoboru witaminowo-mineralnych kwasów organicznych.

By pomóc sobie zapanować nad nieszczelnością jelit, należy:

• usunąć z menu żywność i inne czynniki, które uszkadzają jelita,
• stosować dietę przeciwzapalną,
• stosować preparaty takie jak kwas masłowy, które pomagają naprawić jelita,
• stosować probiotyki, w celu przywrócenia balansu mikobiomu jelit. To kluczowe, ponieważ wspierają one odporność na kolonizację szkodliwych lub patogennych gatunków bakterii.

Z diety należy usunąć przetworzone produkty spożywcze, w tym: cukier, rafinowane oleje, syntetyczne dodatki i konwencjonalne produkty mleczne.

Stawiajmy na:

• buliony,
• kefiry, jogurty, masło, surowe sery,
• sfermentowane warzywa i inne produkty zawierające probiotyki, które zwiększają wytwarzanie białek połączeń ścisłych, wspierając tym samym nieprzepuszczalność jelit,
• produkty kokosowe,
• nasiona chia, lnu i konopi,
• pokarmy zawierające kwasy tłuszczowe omega-3, np. olej lniany,
• zioła i przyprawy.

Z walce z zespołem nieszczelnego jelita pomogą nam:

• Błonnik

Bez błonnika nie mogą funkcjonować probiotyki. Niestrawiony (i powstające w ten sposób prebiotyki) pomaga probiotykom rozwijać się w naszych jelitach. Dlatego właśnie tak ważna jest dieta bogata w błonnik. W przypadku ciężkiej nieszczelności i wrażliwości jelit, należy pobierać go z produktów (warzyw i owoców) gotowanych na parze. Jeśli jelita są nadmiernie wrażliwe, przyjmujmy 30-40 g błonnika dziennie.

• Probiotyki

Różne rodzaje szczepów probiotyków, dają nam różne korzyści. Niektóre z nich wzmacniają funkcje odpornościowe, inne wspierają równowagę hormonalną. Warto sięgać po takie szczepy, których właściwości są nam w danym momencie potrzebne.

Ze względu na przeżywalność, należy zwracać uwagę na korzystne odmiany, takie jak:

• Bacillus clausii,
• Bacillus subtilis,
• Saccharomyces boulardii,
• Bacillus coagulans,
• Lactobacillus plantarum,
• Lactobacillus paracasei,
• Bifidobacterium bifidum,
• Bifidobacterium longum,
• Bifidobacterium breve,
• Bifidobacterium infantis,
• Lactobacillus casei,
• Lactobacillus acidophilus,
• Lactobacillus bulgaricus,
• Lactobacillus brevis,
• Lactobacillus rhamnosus.

Wybierajmy produkty, które mają co najmniej 50 miliardów CFU (jednostek tworzących kolonie), rzetelnych i sprawdzonych marek. Na etykiecie powinna znajdować się informacja o rodzaju, gatunku i szczepie. Warto sięgać również po produkty z wieloma szczepami bakteryjnymi.

Zalecane dzienne spożycie to 2-4 kapsułki dziennie.

• Enzymy

Dla uzyskania największych korzyści zdrowotnych, przyjmujemy 1-2 kapsułki enzymów trawiennych przed i po posiłku. Pomagają one całkowicie rozłożyć białka, złożone cukry i skrobię, co może z kolei zmniejszyć stan zapalny jelit.

Warto sięgać po:

• proteazę, która rozkłada białka (w tym gluten),
• amylazę, rozkładającą skrobię,
• lipazę, która rozkłada tłuszcze,
• laktazę, rozkładającą laktozę.

Istnieją również specyficzne enzymy, wspierające organizm w rozkładaniu niektórych rodzajów żywności. W przypadku nietolerancji np. na gluten, możemy szukać formuły dedykowanej temu problemowi.

• L-Glutamina

Aminokwas ten ma działanie przeciwzapalne, naprawia jelita i ich wyściółkę. Wykorzystywana jest jako paliwo przez komórki, które wyściełają jelita, by utrzymać je w zdrowiu. Stres może zubożyć jej poziom i zwiększyć podatność na rozwój nieszczelności jelit. Warto więc dostarczać organizmowi jej więcej, kiedy walczymy z długotrwałym napięciem.

• Korzeń lukrecji

Pomaga zwiększyć dostępność hormonów i złagodzić wypalenie nadnerczy, ponieważ wspomaga wchłanianie i metabolizm kortyzolu. Korzeń lukrecji może wspomóc również utrzymanie w dobrym stanie śluzówki wyściełającej żołądek i dwunastnicę. To szczególnie korzystne dla tych osób, w których nieszczelność jelit spowodowana jest stresem.

Obecność glicyryzyny może powodować obrzęki i nadciśnienie, jeśli przyjmujemy lukrecję w większych dawkach, niż 6-18 g/dobę (w zależności od masy ciała). Większość suplementów zawiera jedynie 500 mg do 1 g lukrecji na dawkę.

• Proszek kolagenowy

Buliony kostne zawierają kolagen, który zapewnia siłę kościom, chrząstkom i ścięgnom. Kolagen zawiera również prolinę i glicynę, aminokwasy niezbędne do naprawy uszkodzonej wyściółki jelitowej. Pijmy 250-500 ml bulionu dziennie lub stosujmy 2 łyżki białka kolagenowego, 2 razy dziennie.

• NAG

Obecnie przyjmuje się, że N-Acetyloglukozamina może pomóc chronić błonę śluzową żołądka i jelit. Ze względu na działanie przeciwzapalne jest potencjalnym wsparciem z walce z chorobą zwyrodnieniową stawów i nieswoistym zapaleniem jelit, w tym: zapaleniu okrężnicy i chorobie Leśniowskiego-Crohna.

• Mumio

Mumio jest silnym środkiem przeciwzapalnym, dającym wiele korzyści w procesie zdrowienia jelit. Zmniejsza stan zapalny i pomaga chronić przez wrzodami żołądka.

• Grzyby reishi

Adaptogenne grzyby reishi mogą pozytywnie wpływać na układ odpornościowy, którego, jak już wiemy, znakomita część znajduje się w jelitach. Grzyby te nie tylko pomagają niszczyć szkodliwe komórki, odpowiedzialne za powstawanie wielu chorób – w tym nowotworów – ale mogą też chronić zdrowe geny przed mutacją. Dzięki temu, że wspierają wątrobę w detoksykacji, wpływają na nasz układ odpornościowy.

• Korzeń prawoślazu

Działa jak naturalny lek przeciwhistaminowy i jest silnym antyoksydantem. W połączeniu z imbirem, pomaga chronić przed wrzodami żołądka i wspiera zdrowie przewodu pokarmowego.

Źródła:

https://draxe.com/7-signs-symptoms-you-have-leaky-gut/

https://draxe.com/leaky-gut-supplements/

Opracowała Ewa Wysocka