Według raportu sporządzonego przez Harvard Medical School: przewlekły stan zapalny odgrywa główną rolę w niektórych z najtrudniejszych chorób naszych czasów, w tym: reumatoidalnym zapaleniu stawów, raku, chorobach serca, cukrzycy, astmie, a nawet chorobie Alzheimera.
Jak czytamy w jednym z artykułów naukowych z 2012 roku: coraz więcej dowodów wskazuje na to, że przewlekły stan zapalny powoduje występowanie i przyśpiesza rozwój wielu z powszechnie występujących chorób. Na przykład? Choroby serca, to zapalenie tętnic, artretyzm to zapalenie stawów i nerek.
Wszystko to oznacza, że stan zapalny wymaga naszej szczególnej uwagi. Jednak zamiast skupiać się jedynie na jego leczeniu, warto wiedzieć czym jest i jak mu zapobiegać.
Czym jest stan zapalny?
Stan zapalny jest miejscową reakcją na uszkodzenie komórek, objawiającą się rozszerzeniem włosowatych naczyń krwionośnych, naciekami leukocytarnymi, zaczerwienieniem, podwyższoną temperaturą oraz bólem. Rozpoczynają one proces eliminowania szkodliwych czynników i uszkodzonej tkanki. Tak wygląda ostry stan zapalny. Stan ten jest normalną reakcją układu odpornościowego. Pełni funkcję ochronną organizmu przed wirusami, bakteriami oraz uszkodzeniami komórkowymi. Jego rolą jest pozbycie się niebezpieczeństwa i wsparcie procesu leczenia. Oznacza to, że infekcje mogłyby być nawet śmiertelne, gdyby nie zapalenie.
W początkowej fazie chemikalia białych krwinek uwalniane są do krwiobiegu lub dotkniętej tkanki, by obronić ciało przed najeźdźcami. Dzięki tym substancjom przepływ krwi do problematycznego obszaru zwiększa się. Stąd bierze się zaczerwienienie i podwyższona temperatura miejsca dotkniętego. Zdarza się, że uwalnianie tych substancji powoduje wyciek płynu w tkankach – wtedy właśnie pojawia się obrzęk. Możliwy ból powodowany jest zaś stymulowaniem przez cały ten proces nerwów. Oto stan zapalny krok po kroku.
Zapalenie bywa mylone z infekcją, choć tak naprawdę jest jej konsekwencją. Kiedy dochodzi do zakażenia, organizm broni się stosując do tego rozmaite narzędzia, m.in. stan zapalny.
Jednak nie każdy rodzaj zapalenia jest pomocny. O ile ostry stan zapalny znika zwykle w ciągu kilku dni, o tyle przewlekły może trwać nawet latami. Choć czasami jest to konieczne (np. przy regenerującej się tkance), często skutkuje poważnymi konsekwencjami.
Skąd się bierze stan zapalny?
Do powstania zapalenia przyczynia się wiele czynników, od stresu i nieprawidłowej diety, aż do siedzącego trybu życia.
Eksperci uważają, że powody rozwijania się stanu zapalnego możliwe są do podzielnia na grupy.
- Indywidualna reakcja zapalna. Kiedy organizm nie reaguje na infekcję ostrym lub przejściowym stanem zapalnym, a rozwija jego chroniczną formę.
- Nieskuteczne białko. Naukowcy z amerykańskiego Georgia State University’s Institute for Biomedical Sciences odkryli, że białko CYLD jest kluczowe dla procesu zarządzania reakcją zapalną organizmu na patogeny. Jak uważa główny autor badania, dr Dr Jian-Dong Li: białko to działa jak hamulec, który wyłącza obronną reakcję zapalną. Wada tego hamulca może być przyczyną niekontrolowanej i nadaktywnej reakcji zapalnej.
- Nadwaga lub otyłość. Nadprogramowa tkanka tłuszczowa skutkuje wytwarzaniem się cytokin zapalnych. Według głównej badaczki z Fred Hutchinson Cancer Research Center w Seattle, dr Catherine Duggan: nadwaga może być jednoznaczna z przewlekłym stanem zapalnym niskiego stopnia.
- Nastrój. Jak powiedziała dr Victoria Maizes, dyrektor wykonawcza University of Arizona Center for Integrative Medicine: przewlekły stres zmienia aktywność genów komórek odpornościowych przed przedostaniem się do krwiobiegu. Uznaje się również, że istnieje związek pomiędzy podwyższonym poziomem zwiększającego reakcje na zapalenie białka C-reaktywnego we krwi, a depresją.
- Kondycja jelit. Zaburzenie równowagi mikrobioty może skutkować stanem zapalnym, wywołującym problemy w pracy układu pokarmowego (np. zespół jelita drażliwego) i innych układów. Jak mówi dr Eamonn Quigley ordynator oddziału gastroenterologii w Houston Methodist Hospital: zaburzenia flory bakteryjnej jelit mogą przyczyniać się do rozwinięcia stanów zapalnych, np. zapalenia stawów, chorób neurologicznych czy stanów depresyjnych.
- Ekspozycja na zanieczyszczenia. Badania wykazują związek pomiędzy większą ekspozycją na zanieczyszczone powietrze, a wyższy poziom substancji zapalnych (np. cytokin) w organizmie.
- Nawyki i cechy osobowościowe. Jak wykazały badania, ludzie mniej skrupulatni/sumienni, częściej wykazują nawyki sprzyjające rozwoju stanu zapalnego, np.: palenie tytoniu, niezdrowa dieta i brak (lub mniej) aktywności fizycznej.
Objawy stanu zapalnego
Symptomy towarzyszące stanom zapalnym zależne są przede wszystkim od tego, czy jest to zapalenie przewlekłe czy ostre.
Ostre – wynikające na przykład z urazów lub ran – może objawiać się:
- bólem,
- zaczerwienieniem,
- obrzękiem,
- zesztywnieniem/niemożnością ruchu,
- podwyższoną temperaturą dotkniętego obszaru.
Niektóre z tych objawów nie pojawią się, jeżeli stan zapalny dotyka narządów wewnętrznych. Przykładem niech będzie zapalenie płuc, które nie będzie powodować ich bolesności, jako że w ich pobliżu nie występują zakończenia nerwów czuciowych.
Ostry stan zapalny może być skutkiem:
- bólu gardła (wynikającego z infekcji),
- skaleczenia,
- wrastającego, zainfekowanego paznokcia,
- urazu,
- ostrego zapalenia oskrzeli,
- zapalenia zatok,
- zapalenia skóry.
Do objawów przewlekłego zapalenia należą:
- zmęczenie,
- bóle w klatce piersiowej,
- bóle brzucha,
- owrzodzenie jamy ustnej,
- wysypka,
- gorączka,
- bóle stawów.
Przewlekłe zapalenie może mieć wpływ na każdy narząd, np. naczynia krwionośne (mamy wtedy do czynienia z obrzękiem lub zaburzeniem funkcji naczyń), nerki (np. toczeń rumieniowaty układowy) czy mięśnie (np. młodzieńcze zapalenie skórno-mięśniowe).
Do przewlekłych chorób zapalnych należą między innymi:
- astma,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- zapalenie okostnej,
- choroba serca,
- stwardnienie rozsiane,
- przewlekły wrzód trawienny,
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- zapalenie wątroby.
W jaki sposób diagnozuje się i leczy choroby zapalne?
Diagnozowanie chorób związanych ze stanem zapalnym opiera się zwykle o wywiad dotyczący objawów oraz historii choroby, badania krwi (m.in. markera zapalnego jakim jest białko C-reaktywne/CRP), badania fizykalne oraz np. prześwietlenia.
Jak donosi Mayo Clinic:
W standardowym teście CRP odczyt powinien wynosić mniej niż 10 mg na litr. Wyniki wyższe oznaczają poważną infekcję, uraz, bądź chorobę przewlekłą, która będzie prawdopodobnie wymagać dalszej diagnostyki.
W przypadku ostrego zapalenia sugeruje się zwykle stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych bez recepty. W poważniejszych stanach zalecane są specjalistyczne leki, odpoczynek i odpowiednie ćwiczenia. Czasami konieczny jest zabieg chirurgiczny.
Kiedy zapalenie jest przewlekłe – np. przy astmie lub zapaleniu stawów – lekarze sięgają często po kortykosteroidy. Jednak nawet ich krótkotrwałe doustne stosowanie może prowadzić do retencji płynów w organizmie, zwiększenia apetytu i masy ciała, a także zaburzeń nastroju i bezsenności.
Przy długotrwałym, czyli trwającym dłużej niż 3 miesiące przyjmowaniu kortykosteroidów, mogą rozwinąć się:
- nadciśnienie,
- osłabienie mięśni,
- tendencja do siniaków,
- zmniejszenie grubości skóry,
- zwiększona podatność na infekcje,
- jaskra,
- zaćma,
- zwiększona masa ciała,
- cukrzyca,
- osteoporoza.
Należy pamiętać, że przewlekłe zapalenie może być bardzo groźne. Taki stan należy skonsultować z lekarzem. Nie wolno samodzielnie podejmować decyzji o stosowaniu lub zaprzestaniu przyjmowania leków, nawet w przypadku pojawianie się objawów ubocznych. Taki fakt, również należy zgłosić lekarzowi.
Naturalne sposoby na walkę ze stanem zapalnym
Jakie naturalne narzędzia mogą pomóc nam okiełznać zapalenie?
Nasze menu powinno być wolne od produktów które wzmagają stan zapalany i bogate w te, które z nim skutecznie walczą. Przykładem takiego jadłospisu jest dieta śródziemnomorska, w której znajduje się wiele pokarmów obniżających poziom „złego” cholesterolu LDL, dzięki czemu zmniejsza się również ryzyko rozwoju chorób serca, nowotworów, choroby Alzheimera czy Parkinsona.
Co powinno znaleźć się na naszym talerzu?
- Warzywa. Przynajmniej 4-5 porcji: marchewki, buraków, cebuli, groszku, sałaty, glonów/wodorostów, warzyw kapustnych (kalafior, brokuły, jarmuż, kapusta) i warzyw zielonolistnych.
- Owoce. I tutaj podobnie, 3-4 porcji takich owoców jak: jabłka, jagody, jeżyny, wiśnie, śliwki, truskawki, pomarańcze, nektarynki, gruszki, grejpfruty, ananasy i granaty.
- Strączki. Od 1 do 2 porcji namoczonej kiełkowej fasoli azuki, czarnej i piękny Jaś, czarnego groszku, ciecierzycy lub soczewicy.
- Zdrowe tłuszcze. W codziennym menu powinno znaleźć się 5-7 porcji zdrowych tłuszczów, np. awokado, oliwa z oliwek, siemię lniane i nasiona konopi.
- Zioła oraz przyprawy. Nie bójmy się stosować takich ziół i przypraw, jak: papryka chili, cynamon, imbir, bazylia, tymianek, czosnek, curry czy kurkuma. Nadają potrawom ciekawy smak i mają dużo przeciwutleniaczy.
- Białko. Tutaj ważne są jaja z wolnego chowu, ekologiczne mięso, zdrowe sery oraz surowe produkty mleczne.
- Świeże soki. Jeśli mamy możliwość zrobienia własnego soku, te z selera, ogórka, imbiru, ananasa, szpinaku oraz cytryny skutecznie odstraszają zapalenie.
- Herbata. Codziennie wypijanie 2-4 filiżanek zielonej, białej lub herbaty ulung/oolong, pomoże trzymać z dala stan zapalny.
- Woda. Jak zawsze i w każdym przypadku, bardzo ważne jest odpowiednie nawadnianie. Dbajmy o to, by pić dostatecznie dużo wody dobrej jakości.
Komponując dietę powinniśmy unikać produktów wspierających rozwój zapalenia, o których napiszemy niżej.
- Produkty bogate w kwercetynę
Jak pokazują badania, kwercetyna jest jednym z najważniejszych flawonoidów obecnych w czerwonym winie. Wykazuje silne właściwości przeciwzapalne, przeciwwirusowe i może wspomagać ochronę przed nowotworem. Może modulować stany zapalne i hamować enzymy zapalne. Czerwone wino zawiera również resweratrol, który również ma działanie przeciwzapalne. Jak wynika z badań opublikowanych na łamach Frontiers in Aging and Neuroscience, może on kontrolować główne cechy choroby Alzheimera i spowolnić postęp demencji. Wynika to z jego zdolności do łagodzenia stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego, wykazując przy tym działanie neuroprotekcyjne. Stosowane z umiarem, wino może pomóc obniżyć poziom „złego” cholesterolu LDL, zapobiec zakrzepom krwi i nadciśnieniu. Uznaje się, że dla kobiet nie powinno być to więcej niż 1 lampka dziennie, dla mężczyzn zaś 2.
Należy przy tym pamiętać, że u niektórych osób wino lub każdy typ alkoholu jest bezwzględnie zakazany. Warto przedyskutować to ze specjalist(k)ą, czy picie wina ma szansę poprawić nasze zdrowie. Jeśli nie, kwercetynę znajdziemy również w: czerwonej cebuli, jabłkach, jagodach, jarmużu i zielonej herbacie.
Okazują się być szczególnie skuteczne w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów. Liczne badania wykazały, że mają właściwości łagodzące ogólnoustrojowy stan zapalny, co czyni z nich doskonałe narzędzie do walki z każdą chorobą, której podłożem jest właśnie zapalenie.
- Kurkuma
W kurkumie znajduje się kurkumina, będąca jej aktywnym i najbardziej wartościowym składnikiem. To ona stoi za przeciwzapalnymi właściwościami przyprawy.
- Kora wierzby
Stosowana w terapii bólu i stanów zapalnych, a także: bólu krzyża, choroby zwyrodnieniowej stawów, zapalenia kaletki oraz reumatoidalnego zapalenia stawów.
Enzym pochodzący z ananasa, który wykazuje silne właściwości przeciwobrzękowe.
- Aktywność fizyczna
Ćwiczenia są niezwykle istotne dla naszego zdrowia, w tym zmniejszaniu stanu zapalnego. Jak dowiadujemy się z badania opublikowanego w magazynie Brain, Behavior and Immunity, już 20 minut umiarkowanych ćwiczeń może zmniejszyć reakcje zapalne i uchronić nas przed chronicznymi schorzeniami, o niskim stopniu nasilenia stanu zapalnego.
- Medytacja i relaksacja
Badanie z 2104 roku wykazało, że praktykowanie medytacji może zmniejszyć stres psychiczny. Badania wskazują również na to, że praktyki typu umysł-ciało osłabiają aktywność genów związanych z zapaleniem.
Czego nie jeść gdy borykamy się ze stanem zapalnym
Niektóre produkty mogą powodować powstanie lub nasilenie zapalenia. Co warto ograniczyć lub zupełnie wyeliminować ze swojej diety?
- Cukier. Może ukrywać się m.in. pod takimi nazwami jak: sacharoza czy fruktoza. Promuje zapalenie, wpływa negatywnie na cały nasz system.
- Tłuszcze trans. Znajdują się w fastfoodach, przetworzonych, pakowanych i smażonych produktach, ciastkach, pączkach, krakersach. Starajmy się unikać utwardzonych tłuszczów.
- Produkty o wysokiej zawartości omega-6. Choć kwasy te są ważne dla naszego organizmu, ich nadmiar może powodować produkcję prozapalnych substancji chemicznych. Kwasy te znajdują się m.in. w: oleju kukurydzianym, soi, słoneczniku, orzeszkach ziemnych i niektórych warzywach, majonezach oraz sosach sałatkowych.
- Węglowodany rafinowane. Takie produkty jak pieczywo, krakersy czy płatki zbożowe często składają się z rafinowanych węglowodanów. Mają one wysoki indeks glikemiczny i zwykle mało wartości odżywczych. Takie produkty mogą wywoływać stany zapalne.
- Glutaminian sodu (MSG). Wokół tego produkty wciąż trwają kontrowersje. Znajduje się zwykle w: fastfoodach, potrawach azjatyckich, sosie sojowym, sosach sałatkowych, gotowych zupach czy wędlinach. Może powodować rozwinięcie się przewlekłego stanu zapalnego, a także wpływać negatywnie na wątrobę.
- Gluten. Osoby mające problem z tolerancją glutenu zwykle doświadczają zwiększonego zapalenia, kiedy go spożywają. Pacjenci z celiakią powinni bezwzględnie unikać produktów zawierających gluten.
- Kazeina. Niektóre osoby cierpiące np. na zapalenia stawów, doświadczają często złagodzenia objawów kiedy eliminują z diety kazeinę, która znajduje się w wielu produktach mlecznych.
- Aspartam. To słodzik, który może prowokować układ odpornościowy do obronnej reakcji, np. stanu zapalnego.
- Alkohol. Nadmierne spożywanie alkoholu znacznie obciąża wątrobę, osłabiając jej funkcjonowanie i zaburzając interakcje między narządami w naszym ciele. To wszystko skutkuje rozwojem stanu zapalnego. By go złagodzić, warto wyeliminować alkohol lub znacznie zmniejszyć jego spożycie.
Źródło:
https://draxe.com/health/inflammation/inflammation-at-the-root-of-most-diseases/
Opracowała Ewa Wysocka
