Szacuje się, że w Polsce co dziesiąta osoba dorosła cierpi na wrzody żołądka. Przez lata pokutowało przekonanie, że odpowiedzialny za ich powstawanie jest tylko stres. Jednak badania z lat 80. wykazały, że na liście tej znajdują się również: nadużywane niesteroidowe leki przeciwzapalne, (nieodpowiedni) styl życia, a przede wszystkim zakażenie bakteryjne spowodowane przez H. pylori.
Czym są i skąd się wzięły wrzody żołądka?
Wrzody żołądka (choroba wrzodowa, wrzody trawienne) to bolesne owrzodzenie błony śluzowej układu pokarmowego. Choć najczęściej występują w żołądku, mogą pojawić się również w jelicie cienkim – szczególnie w dwunastnicy – lub przełyku.
Przez dekady uważano, że wrzody są chorobą psychosomatyczną, a zatem powodowaną przez cierpienie psychiczne – a przede wszystkim stres. Potwierdziły to badania na zwierzętach. U szczurów które produkowały dużo kwasu żołądkowego, nastąpiło złagodzenie objawów wrzodów kiedy podano im leki zobojętniające. Uznano zatem istnienie związku pomiędzy wrzodami, chronicznym stresem i wzrostem ilości kwasu żołądkowego. A to zmieniło na zawsze podejście do leczenia choroby wrzodowej.
Następnie odkryto, że bakteria Helicobacter pylori obecna była u niemal wszystkich borykających się z wrzodami. Stwierdzono również, że zakażenie występuje w systemach (np. rodzinach) i związane jest z zaburzeniami trawienia, w tym również nowotworem żołądka. Pacjenci którzy otrzymywali leki eliminujące bakterie, doświadczali często wycofania objawów wrzodów, przynajmniej okresowo.
Jak to się dzieje?
Kiedy połączenie kwasów żołądkowych, bakterii, leków i/lub innych toksyn powoduje uszkodzenie i ubytki w błonie śluzowej, powstają wrzody. W takim wypadku kwas solny oraz pepsyna (enzym trawienny trawiący białka) nagromadzają się, niszcząc fragmenty błony śluzowej przewodu pokarmowego.
Prawidłowo żołądek tworzy grubą powłokę śluzową, dzięki czemu błona śluzowa chroniona jest przed działaniem kwasów wewnątrz żołądka. Powłoka śluzowa wytwarza substancje chemiczne, pomagające naprawić wyściółkę, utrzymujące krążenie krwi i przeprowadzające procesy odnowy komórkowej. Jednak niektóre z tych mechanizmów mogą zostać zakłócone, a błona śluzowa odsłonięta. Wtedy właśnie tworzą się małe rany – wrzody.
Podczas jedzenia zasoby kwasu solnego z żołądka zostają spożytkowane do rozkładania spożywanego pokarmu. Po zakończeniu procesu, kwas gromadzi się ponownie w żołądku, zalewając przy okazji obszary powstałych zmian, odsłaniając wrzody i otwierając je. To wtedy właśnie doświadczamy często bardzo silnego, palącego bólu.
Warto pamiętać, że antybiotyki które bywają stosowane do zabicia bakterii H. pylori mogą skutkować rozwinięciem się antybiotykooporności, a także pomagać jedynie krótkoterminowo. Dlatego ważne jest działanie kompleksowe.
Jak pokazują badania, wprowadzenie zmian w diecie, zarządzanie stresem i redukcja stanu zapalnego mogą zmniejszyć ryzyko powstania wrzodów żołądka. Takie zmiany wspomogą również terapie istniejących już zmian.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Jakie są najczęstsze przyczyny pojawiania się wrzodów żołądka?
- Zakażenie układu pokarmowego przez H. pylori
Uważa się, że przyczyną większości wrzodów trawiennych jest zakażenie bakterią H. pylori. Jak pokazują niektóre badania kliniczne, występuje ona u ponad 60% starszych pacjentów, cierpiących na wrzody żołądka i dwunastnicy. Od stosunkowo niedawna przyjmuje się, że higiena i styl życia mają wpływ na aktywację tej bakterii. Dotyczy to również ekspozycji na skażoną żywność i wodę. Przegląd opublikowany w Journal of Parkinson’s Disease sugeruje, że istniej związek pomiędzy H. pylori, a chorobą Parkinsona. Niektóre badania wykazały, że osoby cierpiące na tę chorobę neurodegeneracyjną są 1,5 do 3 razy bardziej narażone na zakażenie H. pylori.
- Długotrwałe stosowanie leków
Nadmierne przyjmowanie leków dostępnych bez recepty, np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych, może prowadzić m.in. do przedawkowania ibuprofenu. Również nadmiar przyjmowanej aspiryny może prowadzić do rozwoju wrzodów żołądka.
- Osłabiony układ odpornościowy
Do powstawania wrzodów może przyczynić się również zaniedbany układ odpornościowy, na co wpływ mają m.in.: silny stan zapalny, nieprawidłowa dieta, silny stres czy złe nawyki.
- Płeć
Kobiety są bardziej narażone na chorobę wrzodową, niż mężczyźni. Dotyczy to szczególnie pań po 70-tce i tych przyjmujących regularnie leki (na i bez recepty).
- Używki
Palenie papierosów i nadmierne spożywanie alkoholu również przyczyniają się do powstawania wrzodów. Jak pokazują badania, palacze są 2 razy bardziej narażeni na ich rozwinięcie.
- Wzrost guza (bardzo rzadko)
Bardzo rzadko zdarza się, że wrzody powstają w wyniku zmian – łagodnych lub rakowych – tworzących się w: żołądku, jelitach lub trzustce. Stan taki nosi nazwę zespołu Zollingera-Ellisona i dotyka 1 na 1 000 000 osób.
- Historia chorób w rodzinie
Niektóre badania wykazują, że osoby mające krewnych borykających się z chorobą wrzodową, są 2-3 razy bardziej narażeni na wrzody. Szacuje się, że ok. 50-60% osób z wrzodami dwunastnicy, zgłasza przypadki występowania tej choroby w rodzinie.
- Wiek
Obserwacje pokazują, że wrzody występują najczęściej między 55. a 65. rokiem życia. Wynika to między innymi z faktu, że wraz z wiekiem słabnie układ odpornościowy i wzrasta poziom stanu zapalnego. Zwiększa to ryzyko zakażenia H. pylori, co uszkadza błonę śluzową i może prowadzić do powstawania „krwawiących wrzodów”.
Jedno z badań opublikowane przez Oxford Academic wykazało, że ok. 17% osób przyjmowanych do domów opieki miało w chwili przyjęcia odleżyny. Ryzyko to – prawdopodobnie z powodu rozprzestrzenienia się H. pylori – wzrosło w 2. roku do 21%.
Typy oraz objawy wrzodów
Wrzody mogą powstawać nie tylko w żołądku, ale też w przełyku lub jelitach. Badania pokazują, że u mężczyzn są to najczęściej zmiany w dwunastnicy, u kobiet zaś – żołądka.
Jakie typy wrzodów wyróżniamy?
- Wrzody dwunastnicy. Dwunastnica to część jelita cienkiego, mierząca ok. 25 cm. Odgrywa bardzo ważną rolę w procesie trawienia, ponieważ przechowuje żółć, która dociera do niej z przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego. Kiedy więc produkcja żółci zostaje zakłócona, dwunastnica może ulec zablokowaniu lub rozszerzoniu.
- Wrzody przełyku. Rozwijają się tuż nad żołądkiem, w przełyku przez który pożywienie przenosi się z ust, do organów trawiennych.
- Krwawiące wrzody. Pozostawione bez reakcji wrzody mogą zacząć krwawić, co może skutkować innymi powikłaniami. Ten rodzaj wrzodów uważany jest za najniebezpieczniejszy ze wszystkich. Wewnętrzne krwawienie może również przyczynić się do powstania owrzodzenia, kiedy w żołądku lub jelicie cienkim znajduje się uszkodzone naczynie krwionośne.
- Wrzody żołądka. Mowa o nich, kiedy w błonie śluzowej żołądka tworzą się niewielkie otwory, prowadzące do powstawania wrzodów. W wielu przypadkach jest to spowodowane wysoką nadkwaśnością soków żołądkowych, która zmienia sposób w jaki kwas żołądkowy wpływa na błonę śluzową przewodu pokarmowego.
Nieskomplikowane przypadki wrzodów goją się zwykle 2-3 miesiące, przy czym zmiany w dwunastnicy regenerują się szybciej, niż w żołądku. Jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie kroki, wrzody mogą nawracać.
W jaki sposób objawiają się wrzody?
Cóż, tutaj sprawa nie jest prosta. Jak czytamy w artykule z American Journal of Medicine, około 2/3 przypadków wrzodów trawiennych przebiega bezobjawowo.
Niestety gdy dają o sobie znać, robią to w bardzo bolesny sposób. Kiedy przybierają cięższą formę, objawy są zwykle bardzo widoczne, szczególnie w przypadku wrzodów dwunastnicy. Mogą też prowadzić do takich powikłań jak: infekcje, zaburzenia apatytu oraz utrzymujące się nudności/wymioty.
Do najczęstszych objawów wrzodów należą:
- bóle brzucha i uczucie pieczenia,
- wzdęcia ulokowane pomiędzy brzuchem, a mostkiem (szczególnie po jedzeniu),
- krwawienia podczas wymiotów lub wypróżnień,
- nudności i wymioty,
- ciemniejsze stolce,
- utrata apetytu i zmiana masy ciała,
- ból przerywający sen (zaburzenia snu),
- dolegliwości trawienne, jak np.: zgaga, refluks, gazy,
- perforacja wyściółki przewodu pokarmowego – stan zagrażający życiu, który wymaga pilnej operacji w celu naprawy uszkodzeń,
- odwodnienie,
- osłabienie i zmęczenie, szczególnie jeśli nawyki żywieniowe zmieniają się z powodu bólu,
- biegunka – może wystąpić nawet zanim pojawią się inne objawy.
Badania pokazują, że ok. 35% pacjentów cierpiących na wrzody doświadcza również krwawienia wewnętrznego i zwiększonego ryzyka na pojawienie się perforacji błony śluzowej przewodu pokarmowego. Na szczęście – choć wrzody bywają bardzo bolesne – nie niosą za sobą dużego ryzyka rozwoju innych chorób lub śmierci. Szacuje się, że w ok. 90% wszystkich przypadków można skutecznie doprowadzić do zdrowienia, bez konieczności stosowania zabiegów chirurgicznych.
Jednak należy pamiętać, że mimo wszystko wrzody mogą odgrywać pewną rolę w rozwoju innych chorób, szczególnie tych związanych z wątrobą i nerkami. Mogą być również objawem przewlekłej choroby nerek oraz prowadzić do krwawienia przy marskości wątroby.
Leczenie konwencjonalne
W przypadku podejrzenia wrzodów, należy skontaktować się z lekarzem, by móc wykluczyć inne powody doświadczanych objawów. W celu postawienia diagnozy przeprowadza się zwykle endoskopię, dzięki której możliwe jest zobaczenie wnętrza przełyku, żołądka oraz jelita cienkiego. Ważne jest również zebranie wywiadu oraz przeprowadzenie badania, wraz z morfologią, testu na obecność H. pylori, ureazowego testu oddechowego i/lub badania stolca na obecność antygenów bakterii. Należy powiedzieć o wszystkich stosowanych lekach i suplementach. Zwykle wykonuje się również zdjęcie rentgenowskie, pozwalającej ustalić gdzie znajduje się wrzód.
W czasie leczenia najważniejsze jest: zmniejszenie bólu oraz stanu zapalnego, wzmocnienie układu odpornościowego w walce z H. pylori, zapobieganie powikłaniom oraz zredukowanie szansy na powstanie nowych i powrócenie starych wrzodów.
Do najczęstszych sposób walki z wrzodami należą:
- rzucenie palenia, picia alkoholu i stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych,
- stosowanie leków zobojętniających i zmniejszających kwasowość, które mogą być przyjmowane przez 2-6 tygodni, by wspomóc gojenie i złagodzić ból. Leki zobojętniające mogą dawać tymczasową ulgę, nie rozwiązują jednak problemu,
- przyjmowanie inhibitorów pompy protonowej (PPI), blokerów histaminy, antagonistów receptora H2 (jak ranitydyna),
- w ciężkich przypadkach dożylne leki zobojętniające,
- czasami w przypadku zakażenia H. pylori antybiotyki wraz z lekami hamującymi wydzielanie kwasu, stosowane przez 2-8 tygodni. Po 2-3 tygodniach antybiotyki zostają wyłączone, a do końca okresu leczenia podawane są środki blokujące,
- w przypadku ciężkich krwawień z wrzodów, stosuje się transfuzję krwi,
- rzadko może konieczna być operacja.
Naturalne sposoby walki z wrzodami
Jak wspomóc gojenie wrzodów i ochronę przed ich powstawaniem?
- Zwiększyć odporność przeciwko H. pylori
Choć bakterie tę ma sobie wiele osób, tylko u niektórych dochodzi do rozwoju wrzodów. Styl życia który sprzyja powstawaniu stanu zapalnego osłabia układ odpornościowy, sprawiając że układ pokarmowy jest bardziej narażony za zakażenie Helicobacter pylori. I tak powstaje błędne koło, ponieważ zwiększa to zapalenie w żołądku i jelicie cienkim.
Badania wykazują, że bakteria ta towarzyszy 90% przypadków wrzodów dwunastnicy i ok. 80% żołądka. Obserwacje pokazują również, że zwykle zakażenie pozostaje w stanie uśpienia, nie dając objawów latami, a czasami nawet nigdy się nie ujawniając.
Ponieważ H. pylori uszkadza śluzówkę chroniącą żołądek i dwunastnicę przed kwasami, daje pole do popisu wrzodom. Należy uważać więc na skażoną wodę i żywność, myć dokładnie ręce wodą z mydłem i jeść ugotowane produkty. Nie wolno dzielić się z osobą zakażoną naczyniami czy sztućcami. Bakteria przenosi się również poprzez płyny ustrojowe. Kiedy odporność organizmu jest obniżona, choroba wrzodowa ma ułatwioną drogę.
Co zatem możemy zrobić? Postarać się zmienić nawyki, które nam zdecydowanie nie służą – używki, spożywanie przetworzonych produktów, ekspozycja na toksyny czy siedzący tryb życia. Takie działanie obniża odporność, sprzyja stanom zapalnym i przyczynia się do powstawania wrzodów. Ponadto badania pokazują, że palenie tytoniu czyni chorobę wrzodową boleśniejszą w przebiegu i trudniejszą do wyleczenia.
- Ograniczyć stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych
Każda osoba przyjmująca często NLPZ jest bardziej narażona na wrzody żołądka i zgagę, niż osoby stosujące te leki rzadko. Środki te rekomendowane są często w stanach którym towarzyszy ból, gorączka czy obrzęk. Jednak niektórzy stosują je niemal codziennie, by spróbować poradzić sobie z chronicznym lub nawracającym bólem – jak bóle głowy, zapalenie stawów, PMS, infekcje itd.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne wpływają na układ pokarmowy, zmieniając sposób w jaki wytwarzane są enzymy trawienne i kwasy żołądkowe. Zmniejszają produkcję enzymów mających wpływ na substancje promujące ból, stan zapalny i gorączkę, a także obniżają wytwarzanie związku, chroniącego błonę śluzową przed kwasem żołądkowym. Blokują również produkcję niektórych prostaglandyn, chroniących zazwyczaj przed wrzodami.
Jeśli to możliwe należy zrezygnować z przyjmowania tych środków, a przynajmniej wyraźnie ograniczyć, starając się nie robić tego regularnie. Kiedy jednak jest to konieczne, należy przyjmować NLPZ w trakcie posiłku oraz z innymi środkami, które pomogą ochronić żołądek i dwunastnicę. Warto także rozważyć sięgnięcie po mniejszą dawkę.
- Zarządzać stresem
Teoria na temat tego, że to sam stres powoduje powstawanie wrzodów przestała być aktualna. Jednak jego rola w ich rozwoju jest wciąż znaczna. Doświadczanie przewlekłego stresu zwiększa ryzyko rozwoju choroby wrzodowej, ze względu na siłę osi mózg-jelita i jej rolę w procesach trawienia. Kiedy mózg dostrzega zagrożenie, zmienia się sposób trawienia. Dlatego tak wiele osób cierpiących na zaburzenia lękowe i/lub depresję, boryka się również z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego.
Wykazano, że osoby doświadczające dużego stresu i lęku mają wyższy wskaźnik owrzodzeń i zakażeń H. pyroli. Stres osłabia bowiem układ odpornościowy i pogarsza trawienie. To zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania w wyniku styczności z bakteriami. Kiedy jesteśmy w silnym stresie, organizm wykorzystuje energię do uruchamiania i podtrzymania funkcji które mają – w domyśle – utrzymać nas przy życiu w sytuacji zagrożenia. Nie należy do nich spokojne i prawidłowe trawienie.
Sięgajmy więc po to, co pomaga nam się zrelaksować i odprężyć. Uczmy się technik relaksacyjnych, jak joga czy medytacja, stosujmy olejki eteryczne, flotację czy akupunkturę.
- Zadbać o odpowiednią dietę
Dieta bogata w przetworzone produkty oraz uboga w świeże warzywa i owoce, zwiększa ryzyko rozwoju stanu zapalnego, a także osłabia nasz układ odpornościowy. To prosta droga do powstania choroby wrzodowej. Należy również jeść regularnie i w zdrowych porcjach, jako że spora ilość jedzenia naraz może u niektórych osób z wrzodami powodować nieprzyjemne objawy. Choć sama żywność nie jest odpowiedzialna za powstawanie wrzodów, może pogorszyć ich stan oraz towarzyszące im objawy.
Według amerykańskiego Jackson Siegelbaum Gastroenterology Center, dyskomfort żołądkowy powodują najczęściej:
- czarny pieprz,
- papryczki chili (również w proszku),
- kofeina,
- kawa (nawet z mała ilością kofeiny),
- czarna herbata,
- alkohol,
- kakao i napoje czekoladowe,
- cola,
- owoce cytrusowe i soki,
- tłuste i smażone potrawy,
- produkty z pomidorów,
- mięta pieprzowa.
Jeżeli wrzody powodują nudności i wymioty, należy zadbać o odpowiednie nawodnienie. Niektórzy pacjenci z chorobą wrzodową jedzą mniej, by uniknąć dyskomfortu. Skutkuje to jednak ryzykiem niedoborów składników odżywczych. Kiedy brak nam witamin, minerałów, przeciwutleniaczy oraz innych ważnych składników, rozwinięcie się stanu zapalnego i utrudnienia gojenia jest jeszcze większe.
Starajmy się również unikać bardzo gorących potraw oraz produktów, które mogą podrażniać żołądek (np. popularnych alergenów). Przyjrzyjmy się reakcjom swojego organizmu i stawiajmy na diagnostykę, która pomoże ustalić spożywcze alergie i nadwrażliwości. Jedzmy ostatni posiłek na 2-3 godziny przed snem, by dać organizmowi szansę na strawienie pożywienia. Dbajmy też o prawidłową masę ciała, ponieważ otyłość jest kolejną chorobą zwiększającą ryzyko powstania wrzodów i utrudniającą ich gojenie.
Źródło:
https://draxe.com/stomach-ulcer/
Opracowała Ewa Wysocka
