Objawy zawału serca wbrew pozorom nasilają się zwykle dość wolno i łagodnie. Mogą wywoływać ogólny dyskomfort, uczucie wypełnienia, ściskanie lub ból w klatce piersiowej. Trwają zwykle kilka minut.
Symptomy mogą dotknąć również inne obszary ciała, m.in. jedno lub oba ramiona, plecy, kark, żołądek, a nawet szczękę. Pojawić mogą się mdłości, oszołomienie lub zimny pot. Co ciekawe, objawy mogą być inne u kobiet i mężczyzn. Według American Heart Association duszności, nudności lub wymioty, a także bóle pleców lub szczęki, dotyczą częściej kobiet, niż mężczyzn.
Czym jest zawał?
O zawale serca/zawale mięśnia sercowego mówimy wtedy, gdy przepływ natlenionej krwi do serca zostaje ograniczony lub odcięty.
Często przyczyną takiego stanu rzeczy jest zwężenie tętnic, wynikające z nagromadzenia blaszek miażdżycowych. Jeśli ich fragmenty oderwą się, gromadząca się wokół nich krew tworzy skrzep, który może całkowicie zablokować przepływ krwi. A to prowadzi do niedokrwienia.
Uszkodzenie serca wynikające z niedokrwienia nazywamy właśnie zawałem.
Jeśli przyczyną zawału może być miażdżyca, zwykle organizm próbuje wysyłać nam sygnały ostrzegawcze. Czasami jednak następuje to nagle.
Istotną jest również umiejętność odróżnienia zawału serca, od zatrzymania krążenia. W przypadku zawału odpowiednio natleniona krew nie dotarła do mięśnia sercowego. Zatrzymanie akcji serca jest elektrycznym/mechanicznym problemem, jak np. arytmia. Może być następstwem zawału, jednak w ciągu kilku minut do momentu gdy serce przestaje bić, może nastąpić śmierć. W obu wypadkach ważny jest czas reakcji. W razie bycia świadkiem którejkolwiek z sytuacji należy niezwłocznie wezwać pogotowie, a także przystąpić do czynności ratujących życie (resuscytacja krążeniowo-oddechowa, zastosowanie defibrylatora itd.).
Przyczyny i czynniki ryzyka
Najczęstszą przyczyną zawału mięśnia sercowego są zwężone lub zablokowane tętnice wieńcowe – czyli choroba wieńcowa. W przebiegu zawału blaszki miażdżycowe pękają, powodując zanieczyszczenie krwi cholesterolem i innymi odpadami. To może skutkować powstawaniem skrzepów i zatkaniem tętnic.
Zdarza się również, że dochodzi do skurczu tętnicy wieńcowej – np. wskutek stosowania narkotyków takich jak kokaina. Taki silny skurcz może spowodować zawał serca.
Kolejnym stanem zwiększającym ryzyko zawału jest SCAD, czyli samoistne rozwarstwienie tętnicy wieńcowej. To bardzo rzadka przypadłość, która u mężczyzn związana jest zwykle z ekstremalnym wysiłkiem, u zdrowych kobiet zaś z cyklem hormonalnym.
Do innych czynników ryzyka należą:
- wiek – u kobiet 55+, u mężczyzn 45+,
- palenie lub długotrwała ekspozycja na bierne palenie,
- wysokie ciśnienie krwi,
- wysoki poziom cholesterolu we krwi,
- wysoki poziom trójglicerydów,
- stan przedcukrzycowy,
- cukrzyca,
- migotanie przedsionków,
- otyłość,
- stres,
- brak aktywności fizycznej,
- stosowanie narkotyków,
- choroby autoimmunologiczne (np. toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów),
- rodzinna historia medyczna.
Objawy
Według Mayo Clinic, u niektórych osób mogą pojawić się znaki ostrzegawcze, na godziny, dni, a nawet tygodnie przed zawałem. Zwykle jest to nawracający ból w klatce piersiowej (lub dławica piersiowa) wywołany przez wysiłek. Choć zwykle wycofuje się dzięki odpoczynkowi, warto stan ten skonsultować ze specjalistami.
Zawał serca może manifestować się na różne sposoby. Istnieje grupa najczęściej pojawiających się symptomów, nie muszą one jednak występować jednocześnie. Jednak im więcej z nich się pojawia, tym większe ryzyko zawału.
Należą do nich:
- ucisk, napięcie, ból lub uczucie ściskania i gniecenia w klatce piersiowej mogące promieniować do szyi, szczęki lub pleców,
- nudności,
- niestrawność,
- zgaga,
- ból brzucha,
- spłycenie oddechu,
- zimny pot,
- zmęczenie,
- odrealnienie,
- nagłe zawroty głowy.
U kobiet objawy mogą być subtelniejsze, dlatego bywają mylnie przypisywane infekcji, refluksowi czy powiązane ze starzeniem.
Według amerykańskiej Cleveland Clinic, przed zawałem u kobiet mogą pojawić się:
- nietypowe zmęczenie,
- duszności,
- pocenie się,
- ból promieniujący od klatki piersiowej do szyi, szczęki lub pleców.
Czasami trudno jest odróżnić symptomy zawału od tych, które towarzyszom np. atakom paniki. W obu przypadkach mogą wystąpić: zawroty głowy, kołatanie serca, drętwienie kończyn, drżenie, a nawet omdlenie. Ważne więc, by skonsultować ze specjalistami pojawianie się takich objawów, szczególnie w przypadku historii chorób serca (i zawału) oraz ataków paniki i lęku.
Coraz częściej zdarzają się przypadki zawału serca u mężczyzn przed 40. rokiem życia. Niestety wielu z nich doświadcza nagłych epizodów, które bywają bagatelizowane i zrzucane na karb nadmiernego wysiłku – co często zdarza się wobec sportowców.
Leczenie konwencjonalne
Diagnozowanie w przypadku pojawienia się objawów zawału, obejmuje zwykle:
- badania krwi,
- EKG,
- rentgen klatki piersiowej,
- echokardiogram,
- angiogram,
- CT,
- MRI,
- próbę obciążeniową.
W nagich wypadkach podaje się czasami:
- aspirynę,
- leki przeciwzakrzepowe,
- leki przeciwpłytkowe,
- leki rozrzedzające krew,
- środki przeciwbólowe,
- nitrogliceryna,
- beta-blokery,
- inhibitory ACE.
Czasami konieczna jest interwencja chirurgiczna, w tym angioplastyka wieńcowa lub operacja pomostowania tętnic wieńcowych.
Naturalne metody wspierające rekonwalescencję
Jak pomóc sercu zregenerować się po przebytym zawale?
- Rehabilitacja kardiologiczna
Programy rehabilitacji kardiologicznej nie tylko pomagają szybciej wrócić do zdrowia, ale też zapobiec przyszłym epizodom. Obejmują zwykle ćwiczenia fizyczne dostosowane do danej osoby, wsparcie psychologiczne oraz w zakresie zmian nawyków.
Warto skorzystać z programu proponowanego przez szpital (jeśli taki będzie możliwy) lub szukać miejsc które oferuje taką usługę, na własną rękę.
- Należyte leczenie
Wiele czynników przyczynia się do ryzyka zawału, w tym: wysokie ciśnienie, wysoki poziom cholesterolu czy cukrzyca. Należy odpowiednio zając się tymi stanami, by zmniejszyć zagrożenie.
- Kontrola wagi
By zmniejszyć ryzyko zawału ważne jest również utrzymywanie zdrowej wagi. Prawidłowa masa ciała, to lepsza kondycja serca.
- Aktywność fizyczna
Często osoby przechodzące rekonwalescencję po zawale boją się aktywności fizycznej. Niesłusznie. W porozumieniu z kardiologiem warto ustalić bezpieczne formy ruchu, który ma ogromny wpływ na zdrowie. Należy jednak zachować ostrożność i nie forsować się zbytnio pamiętając, że ciało przeżyło poważny szok. Zanim zaczniemy ćwiczyć tak, jak przed zawałem, musi minąć trochę czasu.
- Rzucenie palenia
Należy przestać palić i starać się unikać biernego palenia.
- Poważne traktowanie depresji
Depresja rozwija się po zawale bardzo często. Pojawić może się: lęk, złość, irytacja, uraza orz niska samoocena, które utrzymują się zwykle 6 miesięcy i dłużej. Bardzo ważne jest wtedy sięgnięcie po pomoc specjalistów. Jeśli leży to w graniach naszych możliwości, należy starać się spotykać z innymi ludźmi, aktywizować się towarzysko i wychodzić z domu. Warto pamiętać, że powrót do zdrowia obejmuje troskę wobec ciała i umysłu.
- Suplementy
Nierzadko osobom po zawale przepisywane są statyny. Zapobiec ich efektom ubocznym może pomóc koenzym Q10 (CoQ10). Pomoże on również regulować ciśnienie krwi.
Jedno z badań klinicznych, obejmowało pacjentów z umiarkowaną do ciężkiej niewydolności serca, którzy otrzymywali CoQ10. Okazało się, że wśród tych osób odsetek zdarzeń sercowo-naczyniowych, hospitalizacji oraz śmiertelności był niższy.
Eksperci zalecają, by przyjmować 100 mg CoQ10, 2 razy dziennie.
Prewencja – jak dbać o dobrą kondycję serca?
Jak podaje American Heart Association, ok. 20% pacjentów po zawale, w wieku 45+, będzie miało kolejny epizod w ciągu kolejnych 5 lat. Czy da się temu zapobiec i co może w tym pomóc?
- Odpowiednia dieta
Jeden z najbardziej cenionych ośrodków kardiologicznych na świecie, Cleveland Clinic, zaleca by w diecie znalazło się:
- 7-9 porcji (porcja odpowiada 1 średniemu owocowi, ½ szklanki gotowanych lub 1 szklanki surowych warzyw) owoców i warzyw dziennie. Powinny być to owoce i warzywa wszystkich kolorów, w tym: cytrusy, jagody, papryka i warzywa zielonolistne.
- Błonnik – 25 g i więcej. Zaleca się łączenie rozpuszczalnego (znajdującego się choćby w: owsie, soczewicy, groszku, siemieniu lnianym, cytrusach czy jabłkach) i nierozpuszczalnego (orzechy i produkty pełnoziarniste) błonnika.
- Białko roślinne, przynajmniej 2-3 posiłki w tygodniu z soczewicy, roślin strączkowych, komosy ryżowej, orzechów czy nasion. Zastąpienie białka zwierzęcego roślinny wesprze zdrowie.
- Spożywanie czerwonego mięsa należy ograniczyć do 1 posiłku na tydzień.
- Drób ekologiczny, z wolnego wybiegu, bez skóry, 2 razy w tygodniu.
- Pokarmy bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 DHA oraz EPA, 2 razy w tygodniu.
- Alkohol w umiarkowanej ilości.
Ważne jest również świadome kontrolowanie porcji. Więcej na ten temat pisaliśmy tutaj.
- Suplementy
Zdrowie serca wspomoże olej rybny. Pomoże obniżyć wysoki poziom trójglicerydów i zmniejszyć masę ciała.
Według badań klinicznych opublikowanych na łamach magazynu Circulation, wysoka dawka kwasów tłuszczowych omega-3, pozyskiwana z suplementów przez 6 miesięcy, poprawia niektóre markery kondycji serca u pacjentów po zawale.
- Zarządzanie stresem
Stres, strach, lęk oraz depresja mają ogromny wpływ na nasze zdrowie fizyczne i psychiczne. Dlatego tak ważne jest, by znaleźć sposób który pomoże zapanować nad stresem i rozładować napięcie.
I tutaj bardzo ważna jest prawidłowa dieta, dobre jakości sen oraz aktywność fizyczna. Próbujmy psychoterapii, medytacji i sztuki.
Przydatna może być również ashwagandha, czyli adaptogenne zioło które wykazuje skuteczność w walce ze stresem, bezsennością czy lękiem. Zaleca się stosowanie codziennie 300 mg suplementu wysokiej jakości. Zamiar ten należy jednak skonsultować z lekarzem.
- Joga
Regularne praktykowanie jogi może przynieść znaczące korzyści dla zdrowia. Przegląd systemowy badań wykazał, że joga może wpłynąć pozytywnie na zdrowie serca dzięki obniżeniu ciśnienia krwi, poziomu cholesterolu i trójglicerydów oraz poprawie częstości akcji serca. Wpływa również na poprawę elastyczności i siły, pomaga pozbyć się nadprogramowych kilogramów, obniżyć napięcie i lek, a także lepiej spać.
- Aktywność fizyczna
Już 30-minutowe, codzienne spacery mogą pomóc zmniejszyć ryzyko zawału i udaru. Prewencyjnie należy wykonywać przynajmniej 30 minut umiarkowanej aktywności tlenowej, przynajmniej 5 razy w tygodniu. W przypadku historii zawału, wszelką aktywność fizyczną należy skonsultować z lekarzem.
- Akupunktura
Wiele badań klinicznych wykazało, że akupunktura wspierająca działanie niektórych leków na serce, zmniejsza częstość zawałów u pacjentów z chorobą wieńcową.
Przegląd 16 badań klinicznych wskazuje, że uzupełnienia farmakoterapii akupunkturą daje lepsze rezultaty, niż stosowanie samych leków.
- Gorzka czekolada
Cleveland Clinic zaleca, by dla zdrowia serca spożywać ok. 30 g gorzkiej czekolady, kilka razy w tygodniu. Zawarte w kakao flawanole obniżają ciśnienie krwi, poprawiają przepływ krwi do mózgu i serca, a także zmniejszają krzepnięcie płytek krwi.
Warto zaznaczyć, że im bardziej przetwarzana jest czekolada, tym mniej ma korzyści prozdrowotnych.
Środki ostrożności
Zawał serca może spowodować śmierć. W przypadku wystąpienia objawów (lub bycia świadkiem takiej sytuacji) należy niezwłocznie wezwać pogotowie.
Nie należy bagatelizować symptomów zawału u zdrowych i młodych ludzi. Według Clevelnad Clinic, odsetek zawałów u młodych kobiet rośnie. Obejmuje to również „ciche” epizody, które nie dają żadnych objawów.
W przypadku historii choroby wieńcowej w rodzinie, palenia tytoniu, cukrzycy i/lub wysokiego ciśnienia krwi, należy poddawać się regularnym badaniom kontrolnym.
Źródła:
https://draxe.com/health/heart-attack-symptoms/
https://www.mp.pl/pacjent/objawy/62063,objawy-zawalu-serca
https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/leczenie/77371,zasady-leczenia-choroby-wiencowej
Opracowała Ewa Wysocka