Szacuje się, że endometrioza dotyka ponad 176 mln kobiet na całym świecie. Znajduje się wysoko na liście chorób kobiecych i powodów niepłodności.
Czym jest endometrioza?
W przebiegu endometriozy, komórki błony śluzowej macicy (endometrium) występują również poza nią. Zwykle pojawiają się w obrębie narządów rozrodczych.
Na żeński układ rozrodczy składają się: pochwa, macica, jajowody oraz jajniki. W normalnym cyklu miesiączkowym jajniki produkują hormony, które wysyłają informację o konieczność pogrubienia błony śluzowej macicy – czyli endometrium. Błona w ten sposób przygotowuje się do przyjęcia zapłodnionego jajeczka. Kiedy nie dochodzi do zapłodnienia, pojawia się miesiączka i złuszczanie endometrium.
Jednak u pacjentek cierpiących na endometriozę, komórki błony śluzowej pojawiają się poza macicą. Bez względu jednak na to gdzie się pojawia, wciąż reaguje na hormony. Znaczy to, że pogrubia się i złuszcza wraz z każdym cyklem miesiączkowym. Problem polega jednak na tym, że znajdując się poza macicą, nie ma możliwości opuszczenia ciała.
Nawarstwiająca się i uwięziona tkanka może powodować więc ból i stan zapalny. Endometrioza może powodować nieprawidłowe krwawienia. Tworzyć mogą się zrosty i blizny, które „sklejają” ze sobą narządy. Stan ten może nawet doprowadzić do niedrożności jajowodów, której skutkiem może być niepłodność, a także pojawienie się endometriomy/torbieli czekoladowej, czyli ciemnych, czerwono-brązowych torbieli na jajnikach.
Szacuje się, że 40-60% kobiet cierpiących na bolesne miesiączki ma też endometriozę. Diagnozuje się ją również u 20-30% pacjentek mających problem z zajściem w ciążę.
Choć nie ma obecnie metody która pozwoliłaby na całkowite wyleczenie, istnieją sposoby na łagodzenie jej objawów i przebiegu. Zdarzają się jednak przypadki, w których konieczna jest operacja pozwalająca usunąć część objawów.
Przyczyny
Przyczyny endometriozy pozostają wciąż niejasne. Eksperci kierują jednak swoją uwagę na genetyczne uwarunkowania.
Jednak jedna z teorii dotycząca powodu rozwoju tej choroby przyjmuje, że może przyczynić się do tego cofająca do jajowodów oraz jamy miednicy i brzucha krew menstruacyjna. Mogłaby powodować tym samym wzrost tkanki endometrium poza macicą.
Do innych możliwych przyczyn należy metaplazja koelomowa, a więc stan w którym obszary wyściełające narządy miednicy zawierają prymitywne komórki, mogące rozwinąć się w inne formy tkanki (np. komórki błony śluzowej macicy).
Niektórzy uważają również, że odpowiedzialne może być przenoszenie komórek endometrium podczas zabiegów chirurgicznych. Może dziać się to poprzez układ limfatyczny lub krwiobieg, np. podczas cięcia cesarskiego lub nacinania krocza. Komórki endometrium mogą znajdować się również w tkance bliznowatej.
Może chodzić również o zaburzenie pracy hormonów lub układu immunologicznego kobiety. Powinien on bowiem nie dopuszczać do tego, by tkanka określonego narządu pojawiała się również w innym miejscu.
Endometrioza dotyka głównie kobiety w wieku rozrodczym, a 20-50% tych leczonych z powodu niepłodności otrzymuje również diagnozę tej choroby. Ryzyko to może zwiększyć również wczesne miesiączkowanie, późna ciąża lub brak ciąży oraz późniejsza menopauza.
Objawy
Prawdopodobnie od 2% do aż 50% pacjentek z endometriozą doświadcza jej wyciszonej formy. Znaczy to, że nie zauważają żadnych objawów lub są one nikłe. Tym bardziej ważna jest edukacja w tym temacie.
Endometrioza często dotyka jajników, tkanki łącznej w obszarze narządów rodnych i tzw. „Zatoki Douglasa”, czyli zagłębienia położonego pomiędzy macicą, a odbytnicą. Kiedy atakuje jajniki lub jajowody, może wywołać niepłodność.
Najczęściej występującymi i najbardziej charakterystycznymi objawami endometriozy, są:
- bolesne i obfite miesiączki,
- nieregularne miesiączki,
- ból podczas wypróżnień,
- ból podczas oddawania moczu,
- ból podczas stosunków seksualnych,
- nadmierne krwawienie,
- plamienie pomiędzy miesiączkami,
- ból odczuwany podczas trawienia,
- zaparcia,
- wzdęcia,
- nudności,
- przewlekły ból dolnej części pleców i brzucha,
- ból miednicy,
- ból stawów,
- ból nerwów,
- chroniczne zmęczenie,
- niepłodność.
U wielu pacjentek choroba postępuje powoli i tak też ujawniają się objawy. U każdej kobiety przebieg ten może być inny.
Ból zwykle pojawia się w dolnej części brzucha i nasila podczas miesiączki lub seksu. Może zacząć promieniować z podbrzusza na plecy i nogi, przybierając czasem formę podobną do bólów skurczowych.
Leczenie konwencjonalne
Leczenie objawów endometriozy może być trudne, ponieważ wymaga znalezienia odpowiedniej metody dla danej pacjentki. Lekarze sięgają zwykle po terapie hormonalne, mające pomóc zwolnić nagromadzanie się tkanki oraz zmniejszyć obfitość miesiączek. Jakie są najczęściej obierane ścieżki?
Leki
- Leuprorelina. Podawana najczęściej w formie implantu lub zastrzyku, ma na celu tłumienia działania hormonów oraz menstruacji, dzięki czemu złagodzeniu ulec mają objawy endometriozy. Wśród działań niepożądanych stosowania tej substancji, mogą znaleźć się: ból i pieczenie w miejscu podania, zmęczenie, bóle głowy, obniżone ciśnienie krwi, rozstrój żołądka, bóle mięśni.
- Progestyny. Dzięki działaniu naśladującemu progesteron, mogą hamować wzrost endometrium i łagodzić stan zapalny w jamie miednicy. Kuracja wiąże się z zanikiem miesiączek i płodności. Mogą pojawić się również: trądzik, plamienia, wzdęcia, tkliwość piersi, stany depresyjne, zmęczenie, bóle głowy, rozstrój żołądka, nudności, wymioty i zwiększenie masy ciała. Są to objawy dosyć typowe dla wszelkich terapii hormonalnych.
- Danazol. To syntetyczny steryd o łagodnym działaniu, który ma naśladować męskie hormony płciowe (odpowiedzialne też za głos, zarost itd.), bez astrogenowych i progestagennych właściwości. Stosowany jest dla zahamowania wzrostu i rozwoju tkanki błony śluzowej macicy. Zwykle powoduje również zanik miesiączki. Jest to syntetyczny hormon męski, może więc wywołać takie efekty uboczne jak: przyrost masy ciała, zmniejszenie piersi, pogłębienie głosu, trądzik, zwiększenie owłosienia na ciele, zatrzymywanie wody w organizmie oraz tłustą skórę i włosy.
Zabiegi chirurgiczne
- Wycięcie laparoskopowe. Lekarze wykonują małe nacięcie, umieszczając w nim laparoskop (czyli niewielką rurkę z kamerą), który umożliwia obejrzenie narządów wewnętrznych. Jeśli znalezione zostaną tkanki bliznowate lub implanty endometriozy, zostają usunięte. Podobnie w przypadku torbieli. Taki zabieg ma szansę złagodzić ból i przywrócić płodność. Wycięcie odbywa się za pomocą lasera lub prądu. Ta druga metoda nazywana jest ablacją. Do efektów ubocznych tych zabiegów należą: krwawienie, tworzenie się blizn i problemy z pęcherzem.
- Histerektomia. To chirurgiczne usunięcie macicy przez ścianę brzucha lub pochwę. Całkowita polega na wycięciu całej macicy wraz z szyjką. W przypadku częściowej wycina się tylko macicę. Zdarzają się sytuacje, w których lekarze decydują się na wycięcie też jajników i jajowodów. Zabieg ten może nie doprowadzić do złagodzeniem wszelkich objawów, ponieważ w ciele mogą pozostać fragmenty tkanki endometrium. Jak czytamy w przeglądzie opublikowanym na łamach Facts, Views & Vision in ObGyn, w 62% przypadku zabiegów w zaawansowanym stadium endometriozy podczas których pozostawiono jajniki, doszło do nawrotu. W oparciu i literaturę wykazano, że głównym powodem tego było niecałkowite wycięcie zmian.
Naturalne sposoby łagodzące objawy endometrium
Endometrioza jest trudnym schorzeniem, które może bardzo obniżyć jakość życia pacjentek. Istnieją jednak sposoby na to, by złagodzić jego przebieg oraz zmniejszyć ryzyko zachorowania.
- Dieta
Odpowiednia dieta może pomóc trzymać w ryzach objawy choroby. Po pierwsze należy zacząć od wyeliminowania (lub ograniczenia) produktów sprzyjających rozwojowi zapalenia, a więc: nabiału, rafinowanych cukrów, przetworzonej żywności, węglowodanów i kofeiny. Należy wyeliminować je na 3 tygodnie i obserwować zmiany.
Warto pozbyć się z menu również alkoholu oraz soi i innych produktów o wysokiej zawartości estrogenów.
Jak czytamy w przeglądzie opublikowanym na łamach Reproductive Biomedicine Online, pacjentki chorujące na endometriozę zdają się spożywać mało warzyw i kwasów tłuszczowych omega-3, a więcej czerwonego mięsa, kawy i tłuszczów trans.
Dieta eliminacyjna może pomóc ustalić które produkty powodują nasilenie stanu zapalnego.
Badanie z 2004 roku, opublikowane w Human Reproduction wykazało, że ryzyko rozwoju endometriozy jest mniejsze u tych kobiet, które spożywają zielone warzywa i świeże owoce. Dlatego tak ważna jest dieta przeciwzapalna.
Do menu należy więc włączyć:
- zielone warzywa liściaste,
- seler,
- buraki,
- brokuły,
- kapustę chińską,
- ananasy,
- jagody,
- kurkumę,
- imbir,
- orzechy włoskie,
- nasiona chia,
- siemię lniane,
- rosół na kościach,
- łososia.
Bardzo ważną rolę odgrywa magnez, który pomaga złagodzić ból i uspokoić macicę. Znajdziemy go m.in. w: pestkach dyni, słonecznika, awokado, fasoli, migdałach, bananach, szpinaku itd.
Produkty bogate w żelazo pomogą uzupełnić jego deficyt, który może być skutkiem obfitego krwawienia. Żelazo zawierają m.in.: szpinak, czarna fasola, żółtko jaja, suszone śliwki, karczochy, wątróbka i wołowina.
W obniżeniu stanu zapalnego, złagodzeniu bólu stawów i mięśni oraz regulacji hormonów pomogą też kwasy tłuszczowe omega-3. Siemię lniane, nasiona chia, orzechy włoskie, łosoś, pstrąg itd., to jedne z ich najlepszych źródeł.
By zwalczyć zaparcia konieczne jest spożywanie błonnika, który znajduje się np. w: brązowym ryżu, warzywach, komosie ryżowej, jagodach, kokosach, figach, karczochach, groszku, brukselce itd.
- Akupunktura
Według Harvard Medical School akupunktura może być skuteczną i bezpieczną metodą, wspomagającą walkę z bólem miednicy, który wywołany jest przez endometriozę. Okazuje się być również dobrze tolerowaną przez pacjentki.
W badaniu udział wzięło 18 dziewcząt i kobiet w wieku 12-22 lat, po rozpoznaniu bólu miednicy wywołanego endometriozą. Pacjentki poddane akupunkturze odczuwały średnio 62% spadek bólu po 4 tygodniach terapii. Był to wyraźnie lepszy wyniki, niż w grupie kontrolnej.
- Suplementy
Eksperci zwracają uwagę na kilka środków, które mogą pomóc łagodzić przebieg endometriozy.
- Pycnogenol. Pozyskiwany jest z kory śródziemnomorskiej sosny Pinus pinaster. Jak czytamy w Journal of Reproductive Medicine przeprowadzono badanie, które miało zbadać wpływ tego silnego przeciwutleniacza na objawy choroby. Obserwowano 58 uczestniczek, po 4, 12, 24 i 48 tygodniach od rozpoczęcia kuracji. Spośród całej grupy, 32 pacjentki otrzymywały 60 mg pyknogenolu dziennie, przez 48 tygodni. Pozostałe 26 leczono stosując agonistę hormonu uwalniającego gonadotropinę. Okazało się, że podawanie pykogenolu stopniowo wyciszało objawy. Hormonalne leczenie przynosiło początkowo podobny efekt, jednak po 24 tygodniach od zakończenia leczenia, następował nawrót objawów. Stosowanie pyknogenolu nie wpływało na cykl miesiączkowy żadnej z pacjentek, ani na poziom estrogenu – inaczej niż terapia hormonalna. Według naukowców jest to więc bezpieczna alternatywa dla leczenia hormonalnego.
- Witaminy z grupy B. Zrównoważyć poziom hormonów pomoże też kompleks witamin B. Wpływają one korzystnie na ogólny stan zdrowia, zmniejszają toksyczność w organizmie, wspierając funkcje komórkowe i odporność. Regulują też pracę narządów. Witamina B6 łagodzi ból, poprawia nastrój oraz zwiększa poziom energii. Rekomenduje się codzienne przyjmowanie 50 mg kompleksu witamin B.
Suplementując witaminy pamiętajmy, by wybierać produkty wysokiej jakości, od sprawdzonych producentów. W obliczaniu dawek przyjmowanych witamin warto brać również pod uwagę te dostarczane z jedzenia.
- Olejki eteryczne
Olej rycynowy na przykład wzmacnia odporności i łagodzi problemy trawienne. Odpowiednio przygotowane okłady stosowane miejscowo, mogą złagodzić bóle podbrzusza i miednicy, zmniejszając również stan zapalny.
Olejek szałwiowy może pomóc uregulować hormony, a także zmniejszyć ból i skurcze kiedy stosowany jest miejscowo. By złagodzić ból, należy rozprowadzić 2-4 krople na brzuchu i przykryć ciepłym kompresem cały obszar.
Ważne by wybierać olejki eteryczne, nie zapachowe. Powinny to być również produktu wysokiej jakości. Doustnie stosować można tylko te produkty, które zostały oznaczone jako nadające się do stosowania wewnętrznego.
Czy endometrioza zwiększa ryzyko nowotworu?
Według badania z 2012 roku, zapadalność na raka endometrium od 2008 roku wzrosła o 21%. W ciągu ostatnich 20 lat śmiertelność zwiększyła się zaś o ponad 100%. Badania sugerują również, że kobiety chorujące na endometriozę mogą być bardziej zagrożone nowotworami piersi, jajnika i endometrium. Te typy nowotworów złośliwych powiązane zostały z takimi czynnikami ryzyka, jak: niepłodność, wczesne miesiączkowanie, późna menopauza oraz mała liczba ciąż/brak ciąż w trakcie życia.
We włoskim przeglądzie z 2008 roku przyjrzano się możliwej roli endometriozy i niepłodności, w zwiększeniu zagrożenia rakiem. Jak wykazało wiele badań, niepłodność może mieć taki wpływ szczególnie u kobiet cierpiących na zaburzenia owulacji. Leczenie niepłodności i endometriozy może również modyfikować środowisko hormonalne, potencjalnie zwiększając ryzyko zmian komórkowych. Naukowcy doszli jednak do wniosku, że koniecznych jest więcej badań nad powiązaniem niepłodności i endometriozy z ryzykiem nowotworów, bowiem na razie nie uzyskano jednoznacznej odpowiedzi na te pytania.
W innym badaniu opublikowanym na łamach American Journal of Obstetrics and Gynecology, obserwowano historię medyczną 20 686 kobiet hospitalizowanych w powodu endometriozy, w latach 1969-1983 oraz kartotekę National Swedish Cancer Registry do 1989 roku. Jak wynika z analizy, 55% pacjentek przeszło operacje ginekologiczne, rekomendowane w związku z endometriozą. Po ponad 11 latach obserwacji, zanotowano u tych kobiet wyraźny wzrost ryzyka raka piersi, jajnika i nowotworów krwiotwórczych. Szczególnie pacjentki długo chorujące na endometriozę jajników zagrożone były rakiem jajnika.
Według badaczy należy zwrócić uwagę na wskaźniki podwyższonego ryzyka dla tych pacjentek, a także zbadać możliwe hormonalne i immunologiczne przyczyny.
Co jednak jest tu najważniejsze? Kobiety chorujące na endometriozę powinny zachować szczególną czujność. Konieczne jest przeprowadzenie badań w kierunku zmian nowotworowych, obserwowanie swojego ciała i ewentualnych zmian, jakie w nim zachodzą. W przypadku dokuczliwych wzdęć, bólu miednicy lub brzucha, trudności w jedzeniu i częstą potrzebą oddawania moczu należy skonsultować się z lekarzem, by móc wyeliminować najgroźniejsze diagnozy.
Zdrowa i przeciwzapalna dieta, zarządzanie stresem, aktywność fizyczna i kontakt ze specjalistami, są sprzymierzeńcami kobiet w walce z endometriozą i zapobieganiu jej powikłaniom.
Źródła:
https://draxe.com/health/endometriosis-symptoms/
https://www.mp.pl/pacjent/choroby/88290,endometrioza
https://www.chcemybycrodzicami.pl/operacja-endometriozy/
Opracowała Ewa Wysocka
