Choroby przenoszone drogą płciową (choroby weneryczne) najczęściej przekazywane są podczas kontaktów seksualnych. Zdarza się jednak, że dzieje się to w inny sposób, na przykład w czasie karmienia piersią albo transfuzji krwi.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Choroby i infekcje przenoszone drogą płciową, mogą być powodowane przez: bakterie (jak w przypadku rzeżączki, kiły czy chlamydii), pasożyty (jak przy rzęsistkowicy) lub wirusy (wirus brodawczaka ludzkiego, opryszczka narządów płciowych, HIV).
Do najważniejszych czynników ryzyka, zarażeniem się chorobą weneryczną należą:
- Stosunki seksualne bez zabezpieczenia. Seks penetracyjny (również analny) oraz oralny (choć w mniejszym stopniu) z zakażoną osobą, bez użycia prezerwatywy, zwiększa znacznie ryzyko zachorowania. Choć stosowanie prezerwatyw nie gwarantuje bezpieczeństwa, z pewnością zmniejsza zagrożenie. Należy pamiętać, by były one dobrej jakości i nie stosować ich po wygaśnięciu terminu ważności. Badania wykazują również, że najskuteczniej przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, chronią prezerwatywy lateksowe.
- Wiele partnerek/partnerów seksualnych. Należy zawsze pamiętać o zabezpieczeniu, przy kontaktach seksualnych z nową osobą. Nawet wchodząc w relację monogamiczną, warto zadbać o wzajemne bezpieczeństwo (w przypadku wcześniejszych doświadczeń seksualnych), wykonując badania wykluczające zakażenie.
- Historia chorób wenerycznych. W przypadku wcześniejszych zakażeń, łatwiej o kolejne epizody chorobowe.
- Używki. Stosowanie i nadużywanie substancji wpływających na osąd (alkohol, narkotyki), może prowadzić do podejmowania ryzykowanych zachowań.
- Wstrzykiwanie narkotyków. Używanie jednej igły przez kilka osób, zwiększa ryzyko zakażenia wieloma poważnymi infekcjami, w tym: HIV, WZW typu B oraz typu C.
- Przemoc seksualna. Każda osoba, która została zmuszona do aktywności seksualnej lub stosunku płciowego, może być zagrożona. To niestety zawsze trudny i bardzo złożonym problem, bowiem ofiary molestowania oraz gwałtów potrzebują ogromnego wsparcia i siły, by móc zmierzyć się z dramatem jaki ich dotknął. Dotyczy to również kwestii zdrowia i badań, które pomogą podjąć niezbędne w razie konieczności badania.
- Transmisja z matki na dziecko. Takie infekcje jak rzeżączka, chlamydia, HIV i kiła, mogą zostać przeniesione z matki na dziecko, zarówno podczas ciąży, jak i porodu. Ze względu na możliwe bardzo poważne powikłania u niemowląt, wszystkie kobiety w ciąży powinny zostać zbadane pod kątem tych zakażeń.
Rodzaje chorób wenerycznych
Choroby przenoszone drogą płciową, dotykają wielu aktywnych seksualnie osób, choć nie tylko. Czym się charakteryzują?
- Chlamydia
Wywoływana przed chlamydie (bakterie), jest jedną z najczęściej występujących chorób przenoszonych drogą płciową.
Wiele osób nie odczuwa żadnych objawów tej choroby. U innych pojawiają się: ból i dyskomfort podczas stosunku lub oddawania moczu, zielona/żółta wydzielina z prącia lub pochwy, ból podbrzusza.
Nieleczona choroba może prowadzić do:
- infekcji cewki moczowej, gruczołu krokowego lub jąder,
- zapalenia narządów miednicy mniejszej,
- bezpłodności.
Kobieta ciężarna, zakażona chlamydią, może przekazać chorobę dziecku podczas porodu. W wyniku tego może dojść u dziecka do poważnych komplikacji, np. utraty wzroku czy zapalenia płuc.
- HPV (wirus brodawczaka ludzkiego)
Może przenosić się przez stosunek seksualny lub kontakt skóra do skóry. Istnieją różne szczepy tego wirusa, jednak niektóre z nich są szczególnie niebezpieczne. Najczęstszym objawem są brodawki, które pojawiają się w ustach, gardle oraz na genitaliach.
Choć większość przypadków HPV nie prowadzi do rozwoju nowotworu, niektóre szczepy są na to bardziej podatne. Za zmiany takie głównie odpowiedzialne są HPV 16 i HPV 18, będące w 70-98% przyczyną rozwoju raka szyjki macicy. Poza tym typem nowotworu, może dość do rozwinięcia się raka: jamy ustnej, szyjki macicy, sromu, prącia i odbytnicy.
Obecnie nie istnieje lek na HPV, dlatego prewencyjnie zaleca się szczepienia przeciw najgroźniejszym jego szczepom. U osób z prawidłowo pracującym układem immunologicznym, wirus może ulec samoistnemu wycofaniu. Jednak dla osób o obniżonej odporności, może stanowić zagrożenie życia. Szacuje się, że 70-80% osób aktywnych seksualnie, przed ukończeniem 50. roku życia przejdzie zakażenie tym wirusem.
- Opryszczka narządów płciowych
Istnieją dwa główne szczepy opryszczki (HSV), HSV-1 oraz HSV-2 i oba mogą być przenoszone drogą płciową.
HSV-1 odpowiedzialny jest przede wszystkim za opryszczkę jamy ustnej, może zostać jednak przeniesiona podczas seksu oralnego, na genitalia. HSV-2 powoduje głównie opryszczkę narządów płciowych.
Najczęstszym objawem opryszczki są pęcherze, pojawiające się (w przypadku choroby narządów płciowych) wokół genitaliów lub na nich. Zazwyczaj rany te goją się w ciągu kilku tygodni. Najbardziej bolesne są owrzodzenia pojawiające się po raz pierwszy (a więc po zakażeniu). Późniejsze rany, przy nawrotach, są już zdecydowanie mniej dokuczliwe.
Opryszczka może zostać przeniesiona na płód lub dziecko w czasie porodu. Stanowi zagrożenie, dlatego ważne jest wykonanie badań pod kątem HSV w czasie ciąży.
Nie istnieje lekarstwo na opryszczkę, co oznacza, że wirus zostaje z nami na zawsze. Dostępne środki na szczęście pozwalają skutecznie kontrolować nawroty oraz objawy, mogąc również zmniejszyć ryzyko przeniesienia wirusa na partnerkę/partnera.
- Kiła (syfilis)
Ta wysoce zaraźliwa choroba, może przebiegać niemal bezobjawowo na początkowym etapie. Pierwszymi widocznymi objawami, są najczęściej niewielkie, okrągłe i bezbolesne owrzodzenia, które mogą pojawić się na ustach, genitaliach i odbycie.
Do późniejszych objawów kiły, należą: wysypka, zmęczenie, gorączka, bóle głowy, bóle stawów, utrata masy ciała i wypadanie włosów.
Wcześnie wykryta, może zostać zwalczona antybiotykami. Im szybciej to nastąpi, tym mniej dotkliwe będą jej konsekwencje. Nieleczona kiła może bowiem prowadzić, do: utraty wzroku, słuchu i pamięci, infekcji mózgu lub rdzenia kręgowego, choroby psychicznej, zaburzenia osobowości, choroby serca i śmierci.
Syfilis może być również śmiertelny dla noworodków, dlatego warto przeprowadzać badania pod tym kątem, w czasie ciąży.
- HIV
Uszkadza układ odpornościowy sprawiając, że stajemy się znacznie bardziej podatni na infekcje i choroby. Może prowadzić również do rozwoju niektórych nowotworów.
Nieleczone zakażenie HIV może skutkować zachorowaniem na AIDS. Dziś istnieją już terapie, które mogą pomóc ochronić pacjentów z HIV, przed zachorowaniem na AIDS. W dalszym ciągu jednak, nieleczone oba stanowią zagrożenie dla życia.
Na wczesnym etapie (i w ostrym stadium) HIV łatwo pomylić z grypą, daje bowiem takie objawy, jak: gorączka, dreszcze, ból, obrzęk węzłów chłonnych, ból gardła, ból głowy, nudności, wysypka. Zazwyczaj ustępują one w ciągu miesiąca i od tej pory zarażona osoba może być nosicielem, nie doświadczając przez wiele lat objawów. U niektórych osób mogą pojawić się niespecyficzne objawy, jak: nawracające zmęczenie, gorączki, bóle głowy, problemy żołądkowe.
Więcej na temat HIV i AIDS pisaliśmy tutaj.
- Rzeżączka
Wiele osób zakażonych rzeżączką nie zauważa żadnych objawów. U innych zaś, mogą pojawić się: biała/żółta/zielona wydzielina z prącia lub pochwy, ból lub dyskomfort podczas oddawani moczu lub w czasie stosunku, częstsze oddawanie moczu, swędzenie okolic genitaliów, ból gardła. Nieleczona może prowadzić do: infekcji cewki moczowej, gruczołu krokowego lub jąder, zapalenia narządów miednicy mniejszej, bezpłodności.
Jeżeli ciężarna kobieta zarażona jest rzeżączką, może zarazić nią dziecko w czasie porodu. To może wywołać poważne problemy zdrowotne noworodka.
- Wszawica łonowa
Podobnie jak wszy, które atakują skórę głowy, wszy łonowe (mendy) i te żywią się krwią. Do objawów wszawicy łonowej, należą: swędzenie genitaliów lub odbytu, niewielkie różowe lub czerwone guzki wokół genitaliów lub odbytu, spadek energii, drażliwość. Dają się zauważyć również składane przez wszy jaja (gnidy), umiejscowione przy nasadzie włosów.
Wszy mogą przenosić się na inne osoby, poprzez kontakt ze skórą, dzielenie odzieży, pościeli czy ręczników. Drapanie ukąszonym miejsc może prowadzić do rozwoju infekcji. W przypadku walki z wszawicą, ważne jest szybkie i rozległe działanie. Konieczne jest zastosowanie specjalnych środków (wiele z nich dostępnych jest bez recepty) oraz odpowiednie wyczyszczenie domu – wygotowania pościeli i ręczników, wyprania dywanów, dokładnego posprzątania itd.
- Rzęsistkowica
Wywoływana przez pierwotniaka, który może być przenoszony podczas kontaktów seksualnych. Szacuje się, że objawy pojawią się u mniej niż 30% zakażonych i są to: wydzielina z pochwy lub penisa (u kobiet może mieć ona nieprzyjemny, bądź „rybi” zapach), pieczenie lub swędzenie wokół pochwy lub penisa, ból lub dyskomfort podczas oddawaniu moczu lub stosunku, częste oddawanie moczu.
Nieleczona rzęsistkowica może prowadzić do: infekcji cewki moczowej, zapalenie narządów miednicy mniejszej, bezpłodność.
Prewencja
Jak zapobiegać chorobom przenoszonym drogą płciową?
- Komunikacja
To ważne, by rozmawiać ze sobą zanim dojdzie do stosunku, o historii aktywności seksualnej i praktyce bezpiecznego seksu. Nie ma nic złego w pytaniu o badania pod kątem chorób wenerycznych, ani w postanowieniu by je wykonać przed zbliżeniem. Jeśli mamy wątpliwości, warto poczekać na wyników testów, przed rozpoczęciem współżycia.
- Prawidłowe zabezpieczenie
Należyte stosowanie prezerwatyw pomoże zmniejszyć ryzyko zarażenia, szczególnie w przypadku stosunku z osobą, której historii seksualnej nie znamy. Choroby weneryczne mogą przenieść podczas seksu pochwowego, analnego i oralnego, dlatego należy stosować prezerwatywy w czasie każdego z nich. Trzeba również pamiętać, że nie dają one gwarancji bezpieczeństwa, choć zdecydowanie je zwiększają. Najskuteczniejsze w tym aspekcie wydają się być prezerwatywy lateksowe. Nie wolno ich jednak łączyć z lubrykantami na bazie oleju (jak wazelina).
Prezerwatywy blokują jednak mniej efektywnie przenoszenie chorób, których objawami jest owrzodzenie w odsłoniętych miejscach (jak opryszczka czy HPV). Należy również bezwzględnie pamiętać, że takie metody antykoncepcji jak: tabletki antykoncepcyjne, wkładki domaciczne, krążki czy implanty, nie chronią przed chorobami wenerycznymi.
W przypadku seksu oralnego stosowany bywa również koferdam/ślinochron, czyli cienka lateksowa membrana, stosowana w stomatologii.
- Monogamia
Pozostawanie w związku z jedną osobą i dbanie o wzajemne bezpieczeństwo, pozwala uniknąć większości zakażeń (niektóre z nich możliwe są w inny sposób, niż poprzez seks).
- Szczepienie
Zaszczepienie się przed takimi chorobami, jak zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV, zapaleniem wątroby typu A oraz zapaleniem wątroby typu C, pomoże ustrzec się przed tymi schorzeniami.
Należy pamiętać, że jeśli chodzi o HPV najskuteczniejszą opcją jest zaszczepienie się przed podjęciem aktywności seksualnej. Zgodnie z zaleceniami amerykańskich CDC, szczepienie powinno odbywać się u dziewcząt i chłopców w wieku 11-12 lat, bądź do 26. roku życia u osób dorosłych.
Szczepionkę przeciw WZW typu B podaje się zwykle noworodkom, przeciwko WZW typu A z kolei, dzieciom do 1. roku życia (jest to szczepionka zalecana, jej koszt wynosi ok. 130 zł dla dziecka i 160 zł dla dorosłych). Zaleca się również, by szczepieniu poddały się dorosłe osoby nieszczepione w dzieciństwie, a znajdujące się w grupie ryzyka.
Nie istnieje na razie szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu C, do którego dochodzi w wyniku określonego kontaktu z zakażoną krwią (np. w czasie przetaczania krwi, ukłucia igłą stosowaną przez osobę zakażoną, w czasie ciąży oraz porodu przez zakażoną matkę, itd.).
- Redukowanie zachowań ryzykownych
Nadużywanie substancji wpływających na osąd, może prowadzić do podjęcia ryzykownego zachowania seksualnego.
- Regularne badania przesiewowe
To ważne szczególnie w przypadku osób mających nowych lub wielu partnerów/partnerek. Wczesne wykrycie pozwala na szybką reakcję i zatrzymanie rozprzestrzenianie się infekcji oraz zmniejszenie jej skutków ubocznych.
Warto wspomnieć, że istnieją dowody na to, jakoby obrzezanie zmniejszało ryzyko zarażenia się wirusem HIV od nosicielki tego wirusa (a więc w przypadku kontaktów heteroseksualnych), nawet o 60%. Zabieg ten może również zapobiec przeniesieniu się wirusa HPV oraz opryszczki narządów płciowych.
Diagnozowanie
W przypadku pojawienia się podejrzeń istnienia choroby wenerycznej lub pojawienia się jej objawów, należy niezwłocznie udać się do lekarza.
Badania krwi pozwalają potwierdzić HIV oraz późniejsze stadia kiły. W przypadku otwartych owrzodzeń, lekarz może zdecydować o pobraniu próbki płynu z ran, by ustalić typ infekcji.
Badania przesiewowe na obecność chorób przenoszonych droga płciową, wykonywane są zwykle na życzenie pacjenta (większość z nich jest odpłatna). Zaleca się jednak, by badania pod kątem HIV, WZW typu B, chlamydii oraz kiły wykonały kobiety w ciąży, najlepiej przy pierwszej wizycie prenatalnej. Badanie na obecność HIV oraz HVC wykonać można w ramach NFZ.
U wszystkich kobiet (nie tylko ciężarnych) zaleca się robienie regularnych badań cytologicznych (najlepiej co 12, najrzadziej co 36 miesięcy). Badanie to pomoże wykryć ewentualne nieprawidłowości (np. zmiany anatomiczne lub nowotworowe, stan zapalny), mogąc jednocześnie pomóc zdiagnozować istnienie chorób wenerycznych.
Eksperci zalecają, by osoby uprawiające seks analny (hetero- i homoseksualny) z nowymi partnerami, badały się na obecność wirusa HIV, kiły, chlamydii oraz rzeżączki, a jeśli to możliwe również WZW typu B. Należy pamiętać, że ten rodzaj stosunku również niesie za sobą ryzyko zakażenia.
Osoby zakażone HIV mają znacznie obniżoną odporność, dlatego są bardzo narażone na zarażenie się chorobą przenoszoną drogą płciową. Jeżeli nosicielstwo HIV jest wynikiem stosunku płciowego z osobą zakażoną, zaleca się natychmiastowe przeprowadzenie badania pod kątem kiły, rzeżączki, chlamydii oraz opryszczki, a także WZW typu C. U zarażonych kobiet należy wykonać cytologię nie później, niż w ciągu 12 miesięcy od otrzymania diagnozy (a następnie powtórzyć po 6 miesiącach), bowiem u tych pacjentek może dojść do rozwoju agresywnej formy raka szyjki macicy.
Warto dodać, że testy na obecność chorób przenoszonych drogą płciową mogą dać negatywny wynik, jeśli do zakażenia doszło niedawno.
Leczenie
Terapia chorób wenerycznych zależna jest od ich typu. Dla powodzenia leczenia, ważne jest odpowiednie dobranie środków oraz leczenie pacjentów wraz z partnerami.
Bakteryjne i pasożytnicze choroby weneryczne leczone są zwykle za pomocą antybiotyków. Bardzo ważne jest, by przyjmować leki zgodnie z zaleceniami i nie przerywać kuracji. Jeśli to niemożliwe, należy poinformować o tym lekarza. Sugeruje się również, by powstrzymać się od kontaktów seksualnych 7 dni po zakończeniu antybiotykoterapii oraz do zagojenia ran. Zaleca się również powtórzenie badań po 3 miesiącach, z uwagi na ryzyko nawrotu choroby.
Wirusowe choroby przenoszone drogą płciową, wymagają najczęściej stosowania leków przeciwwirusowych lub supresyjnych leków przeciwwirusowych. Na wiele tych infekcji nie ma lekarstwa, jednak ich objawy ustępują same. Środki farmakologiczne mają za zadanie je złagodzić i zmniejszyć częstość pojawiania się (jak w przypadku opryszczki).
Leki stosowane w przypadku zakażenia HIV, pozwalają zmniejszyć aktywność wirusa do poziomu, który nie zagraża partnerkom/partnerom osoby zakażonej, bądź znacznie zmniejszają to ryzyko.
Leczenie takich chorób, jak: świerzb, wszawica łonowa czy rzęsistkowica, wymagają zwykle stosowania leków doustnych oraz miejscowych (np. maści).
Słowo na koniec
W przypadku podejrzenia choroby wenerycznej, należy zaprzestać aktywności seksualnej, przynajmniej do momentu konsultacji z lekarzem.
Otrzymanie diagnozy potwierdzającej, może być bardzo trudne i spowodować szok. Wiąże się z tym zazwyczaj wiele emocji, od rozgoryczenia i wstydu, do poczucia doświadczenia zdrady. Należy jednak pamiętać, że choroby przenoszone drogą płciową dotykają wielu osób, mogą być przy tym niebezpieczne dla zdrowia i życia. Wymagają więc szybkiej i systemowej reakcji.
Ważne, by rozmawiać z partnerem i nie obwiniać się wzajemnie lub podejrzewać o zdradę. Zakażenie może pochodzić od byłych partnerów, mogło dojść do niego również w inny sposób, niż przez stosunek seksualny. Należy rozpocząć wspólne leczenie i nie zatajać żadnych faktów przed lekarzami. Mogą być one kluczowe, w dobraniu odpowiedniej terapii i zleceniu koniecznych badań. Warto również rozmawiać z lekarzami o ewentualnych konsekwencjach i zagrożeniach, wynikających z zarażenia, zarówno w czasie aktywnej infekcji, jak i po jej wyleczeniu/uśpieniu.
Źródła:
https://www.healthline.com/health/sexually-transmitted-diseases
http://chorobyweneryczne.com.pl/czy-prezerwatywa-chroni-przed-chorobami-wenerycznymi/
https://www.onkonet.pl/dp_hpv_rak_szyjkimacicy.php
https://medycynatropikalna.pl/choroba/wirusowe-zapalenie-watroby-typu-c
Opracowała Ewa Wysocka
