Czym jest HIV a czym AIDS? Jak je rozpoznać i jak postępować w razie diagnozy?

Jak donosi badanie Kaiser Permanente z 2016 roku, oczekiwana długość życia pacjentów z HIV zwiększyła się pomiędzy 1996 a 2016 rokiem, o 32 lata. (!) Obecnie, dzięki postępowi medycyny, osoby będące nosicielami wirusa HIV (zamieszkujące kraje w których dostęp jest do dobrej opieki medycznej) rzadko chorują na AIDS.

No właśnie, czy wiemy jaka jest różnica pomiędzy HIV a AIDS, jak dochodzi do zakażenia oraz jakie są tego objawy?

Czym jest HIV?

HIV to ludzki wirus niedoboru odporności (ang. human immunodeficiency virus), który atakuje komórki odpornościowe CD4 – rodzaj limfocytów T. Te białe krwinki przemierzają ciało w poszukiwaniu uszkodzeń, anomalii i infekcji. Kiedy jednak HIV atakuje komórki i przenika do nich, zmniejsza zdolność organizmu do eliminowania chorób. To zwiększa podatność na infekcje i ryzyko ich rozwoju w poważniejsze stany. Rośnie również zagrożenie rozwojem nowotworu.

Choć HIV jest infekcją która pozostaje na całe życie, skuteczne leczenie hamuje jej rozwój i zmniejsza ryzyko przenoszenia jej dalej. Dziś długość życia pacjentów z HIV jest niemal taka sama jak pacjentów niebędących nosicielami wirusa, jeżeli stosują tzw. terapię antyretrowirusową (ARV). Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) od połowy 2017 roku, niemal 21 mln osób na całym świecie przyjmuje terapię ARV.

Czym jest AIDS?

Kiedy osoba zakażona wirusem HIV (seropozytywna) nie przyjmuje odpowiedniego leczenia, jej układ odpornościowy stopniowo przestaje funkcjonować. Może wtedy dojść do zachorowania na AIDS.

AIDS to najbardziej zaawansowane stadium infekcji HIV. Kiedy dochodzi do rozwoju AIDS, zarówno infekcje jak i nowotwory stają się większym zagrożeniem.

Według danych na 2018 roku, na świecie żyje niemal 38 mln ludzi z wirusem HIV (w tym 1,7 mln dzieci), z czego ok. 24,5 mln leczone jest terapią antyretrowirusową.  W 2017 roku WHO EURO zanotowała ponad 159 000 nowych zakażeń wirusem HIV, aż 82% w Europie Wschodniej. Najczęściej zakażenie dotyka osób w wieku 19-30 lat. Szacuje się, że ok. 8,1 mln zakażonych na całym świecie, nie wie że są nosicielami wirusa HIV.

Czynniki ryzyka

Wirus HIV przenoszony jest w płynach ustrojowych, a więc: krwi, nasieniu, wydzielinie z pochwy, wydzielinie z odbytu, mleku matki.

Jedną z najczęstszych przyczyn zakażenia są stosunki seksualne z osobą noszącą wirus (na terenie Europy w 49% są to heteroseksualne, zaś w 21% homoseksualne stosunki pomiędzy mężczyznami), z powodu braku zastosowania prezerwatywy oraz przyjmowania leków profilaktycznych. Kolejnym powodem jest dzielenie z osobą zakażoną strzykawek, do podawania narkotyków, hormonów czy sterydów. Podawanie substancji psychoaktywnych w ten sposób, odpowiada za 13% nowych zakażeń. Ponadto kobiety będące nosicielkami wirusa HIV, które są w ciąży lub niedawno rodziły, mogą zakazić dziecko w czasie ciąży, porodu lub karmienia piersią.

Ryzyko przeniesienia wirusa w czasie transfuzji krwi jest bardzo niskie w krajach objętych skutecznymi procedurami przesiewowymi, przy pobieraniu krwi.

Co ważne, by doszło na zakażenia, w płynach ustrojowych musi znajdować się odpowiednia ilość wirusa. Osoby będące nosicielami niewykrywalnych w badaniach krwi ilości, nie przeniosą go dalej, nawet w przypadku transferu płynów. Stosowanie zgodnie z zaleceniami specjalistycznych leków może sprawić, że u zakażonych osób ilość wirusa osiągnie taki, niezagrażający innym poziom. Należy jednak poddawać się regularnym kontrolom i nie przerywać stosowania leków, ponieważ niewykrywalny poziom, nie jest tożsamy z brakiem wirusa. HIV obecny jest w układzie człowieka do końca życia (póki co).

Ryzyko rozwoju HIV w AIDS zależy od wielu czynników. Poza indywidualnymi predyspozycjami, będą to też: wiek, zdolność organizmu do obrony przed HIV, obecność innych infekcji, dostęp do dobrej opieki medycznej, odporność genetyczna na niektóre szczepy HIV, a także zakażenie szczepami opornymi na leki.

Rozwój i objawy

U niektórych osób zakażonych wirusem HIV objawy ujawniają się dopiero po miesiącach, a nawet latach od zakażenia. Jednak u znacznej większości (ok. 80%) symptomy ostrej choroby retrowirusowej ujawniają się 2-6 tygodni po zaatakowaniu organizmu przez wirusa.

Do wczesnych objawów należą:

• gorączka,
• dreszcze,
• bóle mięśni,
• bóle stawów,
• ból gardła,
• nadpotliwość, szczególnie w nocy,
• powiększone gruczoły,
• wysypka,
• pleśniawki,
• zmęczenie,
• osłabienie,
• niezamierzona utrata masy ciała.

Jak widać, w dużej mierze przypominają objawy grypy. Jeśli jednak mamy jakiekolwiek podejrzenia, że w ciągu ostatnich 6 tygodni mogliśmy zarazić się wirusem HIV, należy wykonać testy na jego obecność. Kiedy organizm walczy z innymi zakażeniami (bakteryjnymi, wirusami, grzybami czy pasożytami) symptomy te mogą ulec nasileniu. W przypadku zdrowego układu odpornościowego infekcja ma szansę zostać pokonana szybciej, jednak HIV skutecznie utrudnia te pracę.

Często zdarza się, że po wystąpieniu objawów ostrej choroby retrowirusowej, przez wiele lat zakażenie nie daje o sobie znać. Jeśli pacjenci nie zaczną stosować leków, proces ten może trwać średnio 10 lat. Oznacza to, że w tym czasie pacjent\ka czuje się dobrze i wydaje się cieszyć zdrowiem. Jednak wirus rośnie w siłę, atakując narządy i układ odpornościowy. Przyjmowanie leków zgodnie ze wskazaniami ma szansę całkowicie stłumić wirusa. Dzięki temu, można żyć bez ryzyka dalszych uszkodzeń układu odpornościowego.

Jednak bez przyjmowania leków wirus HIV staje się coraz potężniejszy, poważnie upośledzając zdolność do zwalczania infekcji. Pacjenci stają się podatni na poważne choroby – to stadium 3 HIV, czyli AIDS.

Objawy późnego stadium obejmują:

• zaburzenia widzenia (niewyraźne widzenie),
• przewlekła lub trwała biegunka,
• suchy kaszel,
• gorączka powyżej 37 stopni Celsjusza, utrzymująca się kilka tygodni,
• nocne poty,
• trwałe zmęczenie,
• płytki oddech,
• duszności,
• obrzęki gruczołów utrzymujące się tygodniami,
• niezamierzona utrata masy ciała,
• białe zmiany na języku lub w ustach.

Późne stadium zakażenia wiąże się ze znacznym wzrostem ryzyka rozwoju chorób, które zagrożą życiu. Pacjenci ci muszą stosować terapie przeciw występującym schorzeniom, wraz z lekami ukierunkowanymi na HIV.

Diagnozowanie

Pierwszym krokiem w diagnozowaniu zakażenia HIV jest zwykle specjalne badanie krwi. W przypadku pozytywnego wyniku na obecność przeciwciała krew zostanie ponownie przebadana, a następnie wyniki podawany pacjentowi. Testy te dostępne są również w wielu aptekach, by można było wykonać je samodzielnie w domu.

W przypadku możliwego zakażenia ważne jest, by przeprowadzić badania jak najszybciej. To wyraźnie zwiększa szansę na skuteczne leczenie.

Uchwycenie zakażenia w badaniu może zająć 3-6 miesięcy, dlatego czasami rekomenduje się powtarzanie testów. Inaczej jest zwykle w przypadku osób, które mogły ulec zakażeniu w ciągu ostatniego pół roku.

Infekcje które przed zakażeniem nie stanowiły wyzwania dla układu odpornościowego, mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia, kiedy HIV przejdzie w zaawansowaną formę – AIDS. Takie zakażenia lekarze nazywają zakażeniami/infekcjami oportunistycznymi (OI). Jeśli dojdzie do którejkolwiek z nich, zdiagnozowane zostaje AIDS.

Do infekcji tych należą:

• Kandydoza oskrzeli, tchawicy, przełyku i płuc. To zakażenie grzybicze występuje zwykle na skórze i paznokciach. U osób chorych na AIDS, powoduje często poważne problemy w przełyku i dolnych drogach oddechowych.
• Inwazyjny rak szyjki macicy. Rozprzestrzenia się w szyjce macicy i rozprzestrzenia na inne obszary ciała. Regularne kontrole pod okiem specjalistów mogą pomóc w zapobieganiu, bądź ograniczyć rozprzestrzeniania się.
• Kokcydioidomikoza. Powodowana jest wdychaniem grzyba Coccidioides.
• Kryptokokoza. Wywołują ją drożdżaki z gatunku Cryptococcus neoformans. Może zainfekować dowolną część ciała. Najczęściej dostaje się do płuc, wywołując ich zapalanie, bądź do mózgu, powodując obrzęk.
• Kryptosporydioza. Wywołana przez Cryptosporidium, wywołuje ciężkie skurcze brzucha i wodnistą biegunkę.
• Cytomegalia. Może powodować wiele chorób: zapalenie płuc, zapalenie żołądka, jelit lub mózgu oraz infekcję mózgu. W późnym stadium HIV szczególne zagrożenie może nieść zapalenie siatkówki wywołane przez cytomegalię, ponieważ może skutkować utratą wzroku.
• Encefalopatia AIDS/zespół otępienny w przebiegu AIDS/encefalopatia HIV. Zaburzenie mózgu które może wywołać ostra lub chroniczna infekcja HIV. Nie jest jasna przyczyna jego występowania, choć uważa się że może być związane z zapaleniem mózgu po zakażeniu.
• Wirus opryszczki pospolitej. Przenoszony jest zwykle drogą płciową lub podczas porodu. Występuje powszechnie i nie stanowi zwykle początku poważnych problemów zdrowotnych. U osób będących nosicielami wirusa HIV wywołuje bolesne zmiany wokół ust oraz owrzodzenie narządów płciowych i odbytu. Zmian tych nie udaje się wyleczyć. To właśnie one, a nie sama diagnoza opryszczki, pozwalają stwierdzić rozwój AIDS. Opryszczka może dotknąć również płuca czy przełyk.
• Histoplazmoza. U pacjentów z zaawansowaną formą HIV może wywołać objawy podobne do zapalenia płuc. Istnieje również ryzyko, że choroba ta rozprzestrzeni się w organizmie, atakując narządy.
• Izosporoza: Rozwija się wskutek działalności pasożyta Isospora belli, który dostaje się do organizmu poprzez skażoną wodę i żywność. Wywołuje takie objawy takie jak: gorączka, biegunka, wymioty, bóle brzucha, utrata masy ciała i bóle głowy.
• Mięsak Kaposiego. Powoduje rozwój nowotworu, który prowadzi do wzrostu nieprawidłowości w naczyniach krwionośnych w dowolnym miejscu w ciele. Jeśli dotrze do jelit lub węzłów chłonnych, może stanowić ogromne niebezpieczeństwo dla pacjentów. Mięsak przybiera postać jednolitych fioletowych lub różowych plam na powierzchni skóry, które mogą być płaskie albo wypukłe.
• Chłoniak. Potocznie zwany chłoniakiem, rak węzłów chłonnych i tkanek limfatycznych. Ma wiele różnych typów, jednak chłoniak Hodgkina i chłoniak nieziarniczy są silnie powiązane z wirusem HIV.

Leczenie

Nie istnieje obecnie lekarstwo, które mogłoby wyleczyć HIV lub AIDS. Jednak dostępne terapie mogą skutecznie zahamować postęp choroby i umożliwić pacjentom życie niemal takie, jak osób zdrowych – z zachowaniem pewnych zasad bezpieczeństwa zdrowotnego. Rozpoczęcie terapii ART na wczesnym etapie rozwoju wirusa jest bardzo ważne. Ma to bezpośrednie przełożenie na długość i jakość życia, a także zmniejsza ryzyko transferu wirusa na kolejne osoby.

Odpowiednio prowadzona terapia może zredukować wirusa do poziomu, który nie będzie wykrywalny we krwi. Według amerykańskich CDC, w takim stanie ryzyko przeniesienia wirusa na kogoś innego w zasadzie nie istnieje.

Istnieją również awaryjne pigułki profilaktyczne lub zwalczające wirusa, to tzw. profilaktyka poekspozycyjna (PEP) . W przypadku podejrzenia ekspozycji na HIV w ciągu minionych 3 dni, przyjęte środki mają szansę zatrzymać infekcję. Należy jednak przyjąć je jak najszybciej. Całość leczenia trwa miesiąc (lub 28 dni), a po jego zakończeniu lekarze wciąż monitorują stan pacjenta/tki.

Jakie są najważniejsze metody walki z wirusem HIV?

• Leki przeciwretrowirusowe

Środki te zwalczają zakażenie i spowalniają rozprzestrzeniania się wirusa w organizmie. Pacjenci z HIV otrzymują zwykle kombinację leków, tzw. wysoce aktywną terapię antyretrowirusową lub skojarzoną terapię antyretrowirusową (cART).

Istnieje wiele podgrup leków przeciwretrowirusowych, np.:

• Inhibitory proteazy. Proteaza to enzym, który jest replikowany przez HIV. Lekarstwa wiążą się z nim, hamując działanie i zapobiegając tworzeniu kopii wirusa przez HIV. Należą do nich między innymi: atazanawir, lopinawir, darunawir.
• Inhibitory integrazy. HIV potrzebuje integrazy (enzymu) by zarazić limfocyty T. Leki te blokują integrazę i są często pierwszą linią leczenia, z uwagi na wysoką skuteczność i stosunkowo niewiele efektów ubocznych. Należą do nich między innymi: elwitegrawir, dolutegrawir oraz ralregrawir.
• Nukleozydowe/nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NRTI). Zakłócają działanie wirusa podczas jego replikacji. Należą do nich m.in.: abakawir, lamiwudyna, emtrycytabina, tenofowir dysproksyl.
• Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NNRTI). Działają podobnie jak NRTI, utrudniając replikację.
• Inhibitory wejścia. Zapobiegają przedostawaniu się wirusa HIV do limfocytów T, dzięki czemu nie może się replikować.

Często, by stłumić HIV, lekarze stosują kombinacje leków. Leczenie trwa całe życie i opiera się na codziennym przyjmowaniu leków, zgodnie z harmonogramem. Każda klasa ARV wiąże się z różnymi skutkami ubocznymi, do typowych należą: nudności, biegunka, zmęczenie, bóle głowy, wysypka.

Życie z wirusem HIV

Dzięki opracowanym terapiom, osoby zakażone wirusem HIV mogą cieszyć się długim życiem. Jednak ze względu na zwiększone ryzyko rozwinięcia innych infekcji i chorób, muszą stosować się do zasad bezpieczeństwa zdrowotnego.

Niezbędne jest przestrzeganie harmonogramu przyjmowania i dawek przepisywanych leków. Nie wolno zaniechać przyjęcia nawet kilku z nich. Warto więc tak zaplanować dzień i codzienną rutynę, by wpisana w nią została terapia. Będzie ona różna dla różnych osób, dlatego pacjenci muszą znaleźć swój tryb, który pozwoli na optymalną ochronę zdrowia. Przyjmowanie leków mogą utrudniać czasami bardzo nieprzyjemne efekty uboczne, jednak regularne stosowanie jest kluczowe dla życia. W przypadku gdy działania niepożądane stają się nie do zniesienia, należy skonsultować się z lekarzami prowadzącymi, nigdy samodzielnie odstawiać leki.

Na jakość życia ma wpływ również zdrowie ogólne. Dlatego osoby zakażone HIV – jak wszystkie inne – powinny dbać o odpowiednią dawkę ruchu, stosować zbilansowaną dietę, zrezygnować z używek, starać się odpoczywać i zarządzać stresem.

Oczywistym jest konieczność dbania o higienę – mycia rąk, owoców i warzyw, przyrządów codziennego użytku. Jeśli to możliwe warto unikać korzystania z publicznych toalet (co i tak może być dobrym pomysłem) i innych miejsc, które mogą wiązać się z ryzykiem infekcji.

Jak wszystkie osoby chorujące przewlekłe, pacjenci z wirusem HIV muszą dbać o regularne kontrole lekarskie. To pozwoli śledzić stan zdrowia i dopasowywać do niego terapię.

Otrzymanie diagnozy może być i zwykle jest szokiem. To zrozumiałe. Warto sięgnąć po pomoc specjalistów od zdrowia psychicznego, którzy mogą pomóc poradzić sobie z tą informacją, usystematyzować terapię farmakologiczną i wkomponować ją w nowy styl życia. U osób zdiagnozowanych może też dojść do rozwoju depresji. Należy pamiętać, że to poważne i niebezpieczna choroba. W przypadku podejrzeń jej rozwinięcia, należy niezwłocznie skontaktować się z psychiatrą, psychologiem lub psychoterapeut(k)ą.

Niestety wciąż na całym świecie brak jest odpowiedniej edukacji na temat HIV i AIDS. Osoby chorujące są wciąż stygmatyzowane, prześladowane i izolowane. Brak rzetelnej wiedzy prowadzi do strachu, który każe trzymać się z dala od osób zakażonych. Niesłusznie.

Istnieje wiele mitów i nieprawdziwych stwierdzeń na temat pacjentów z HIV. Trzeba pamiętać, że wirus NIE PRZENOSI SIĘ podczas:

• uścisku dłoni,
• przytulania,
• całowania,
• kichania,
• dotykania nieuszkodzonej skóry,
• korzystania z tej samej toalety,
• używania tych samych ręczników,
• korzystania ze wspólnych sztućców,
• reanimacji metodą „usta-usta”,
• poprzez ślinę, łzy, mocz czy kał osoby zakażonej.

Czy można zapobiec zakażeniu HIV?

Ponieważ do zakażenia najczęściej dochodzi podczas stosunków seksualnych, zaleca się stosowanie prezerwatyw lub środków profilaktyki przedekspozycyjnej, w przypadku stosunków z osobą o nieznanej historii medycznej. Rekomenduje się, by osoby o wysokim ryzyku zakażenia HIV przyjmowały leki prewencyjne raz dziennie.

Poza tym do zakażenia dochodzi z powodu dzielenia igieł z osobami będącymi nosicielami. Ryzykiem jest nie tylko wirus HIV, ale tez np. wirusowe zapalenie wątroby typu C. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie zasad higieny, stosowanie sterylnego sprzętu medycznego do podawania leków, hormonów, tatuowania czy wstrzykiwania środków dopingujących i stymulujących. Ogromną rolę mają tutaj programy społeczne, w ramach których osobom uzależnionym od narkotyków rozdaje się czyste igły. Te działania mają na celu zmniejszyć ryzyko zakażeń wirusem HIV i na tym się właśnie skupiają.

W przypadku kontaktu z krwią osoby zakażonej – przede wszystkim w sytuacjach medycznych – należy stosować rękawiczki, fartuchy, okulary ochronne itd. Należy często i dokładnie myć skórę oraz stosować się do wszelkich procedur bezpieczeństwa.

W przypadku ciężarnych kobiet, należy zachować ostrożność co do stosowanych leków. Tutaj też niezbędna jest stała współpraca z lekarzem. Choć niektóre leki mogą być niebezpieczne dla płodu, odpowiednio dobrane leczenie może zapobiec przeniesieniu wirusa z matki, na dziecko w trakcie porodu.

W zaawansowanym stadium HIV ważne jest, by dbać o niedopuszczenie do rozwoju innych infekcji i chorób. Należy bezwzględnie stosować prezerwatywy podczas stosunków seksualnych, by zapobiegać chorobom przenoszonym drogą płciową. Warto zasięgnąć informacji na temat szczepionek przeciw potencjalnym infekcjom oportunistycznym. Należy ograniczyć ekspozycję na niebezpieczne zarazki, stosować rękawice ochronne np. podczas wyrzucania śmieci, myć żywność, dokładnie gotować produkty które tego wymagają (np. jajka czy mięso), spożywać tylko pasteryzowany nabiał i unikać np. kiełków. Nie pić wody prosto ze zbiorników wodnych. Konsultować z lekarzami środki bezpieczeństwa, zarówno w domu, jak i w podróży.

Choć otrzymanie diagnozy, życie i walka z HIV nie są łatwymi doświadczeniami, dzięki osiągnięciom medycyny, a także skrupulatności, pacjenci mogą cieszyć się długim i szczęśliwym życiem. Osoby zdrowe zaś powinny pokusić się o zdobycie należytej wiedzy, nie tylko na temat tego gdzie leży zagrożenie, ale też na temat tego gdzie go z pewnością nie ma.

Źródła:

https://www.medicalnewstoday.com/articles/17131.php

https://www.unaids.org/en/resources/fact-sheet

https://aids.gov.pl/wspolpraca_miedzynarodowa/724-2-2/

https://www.mp.pl/interna/table/B16.18.2-2.

https://www.who.int/hiv/topics/treatment/art/en/

Opracowała Ewa Wysocka