Liczba osób chorujących na cukrzycę rośnie z roku na rok. Szacuje się, że na całym świecie 86 mln ludzi cierpi na stan przedcukrzycowy, w ciągu 5 lat u 30% z tych osób rozwinie się cukrzyca typu 2.
Na całym globie jest ok. 422 mln cukrzyków, jednak 179 mln jeszcze tego nie wie – osoby te wciąż nie zostały zdiagnozowane. Dziś co 6 sekund ktoś umiera z powodu cukrzycy lub jej powikłań. Według Światowej Organizacji Zdrowia, do 2030 roku choroba ta zajmie 7. miejsce wśród najczęstszych przyczyn zgonów.
W Polsce 1 na 4 osoby powyżej 60. roku życia to diabetyk.
Czym jest cukrzyca i jakie są jej objawy?
Cukrzyca to metaboliczne zaburzenie regulowania insuliny, w wyniku którego poziom glukozy we krwi przekracza normę.
Objawy cukrzycy typu 1 rozwijają się zazwyczaj na wcześniejszym etapie życia, niż typu 2. Są one też zwykle cięższe. Zdarza się, że symptomy cukrzycy typu 2 są mało widoczne, z powodu czego pozostaje ona przez długi czas niezdiagnozowana, siejąc w organizmie większe zniszczenie.
Nie do końca jasne są mechanizmy powstawania uszkodzeń z powodu cukrzycy. Wiadomo jednak, że długotrwale wysoki poziom cukru we krwi może spowodować zniszczenia włókien nerwowych, wpływając na naczynia krwionośne i serce, narządy oraz kończyny. Nieleczona cukrzyca zwiększa szansę rozwoju choroby wieńcowej, problemów z zajściem w ciążę i utrzymaniem jej, problemów trawiennych, utraty wzroku itd.
Jednym z typowych objawów obu rodzajów cukrzycy (a także stanu przedcukrzycowego) jest hiperglikemia i podwyższony poziom cukru we krwi. Niektóre symptomy mogą pozostać jednak niezauważone, a dotyczy to szczególnie cukrzycy ciążowej, która trwa zwykle krótko. Ciężarne kobiety często nie zauważają nawet objawów tego schorzenia. Tym bardziej istotne jest, by panie znajdujące się w grupie ryzyka poddawane były regularnym badaniom kontrolnym w czasie ciąży i na etapie starania się o dziecko.
Wśród typowych objawów cukrzycy typu 1 znajdują się:
- suchość w ustach,
- częste pragnienie,
- zmiany apetytu, częste uczucie głody nawet niedługo po posiłku,
- osłabienie,
- problemy z koncentracją,
- uczucie ciągłego zmęczenia,
- wahania nastroju,
- zaburzenia widzenia,
- częste infekcje, suchość, skaleczenia i siniaki,
- powolne gojenie się ran,
- zmiana masy ciała (szczególnie spadek) bez wyraźnej przyczyny,
- ciężki oddech (zwany „oddechem Kussmaula”),
- możliwe utraty przytomności,
- uszkodzenia nerwów skutkujące uczuciem mrowienia lub bólem i drętwieniem kończyn, stóp i dłoni – symptom występujący częściej u pacjentów z cukrzycą typu 2.
Objawy cukrzycy typu 2 są podobne do tych towarzyszących typowi 1, pojawiają się jednak zwykle później i są mniej dotkliwe. U większości osób choroba ta rozwija się w średnim lub starszym wieku i postępuje stopniowo. Jeśli nie podejmiemy odpowiednich kroków, z pewnością się pogłębi.
Wśród objawów cukrzycy typu 2 znajdują się również:
- przewlekle sucha i swędząca skóra,
- przebarwienia (ciemne i bardzo delikatne w dotyku plamy) w fałdach skóry i zagięciach (na szyi i pachach),
- nawracające infekcje – dróg moczowych, pochwy czy pachwin,
- zwiększenie masy ciała bez wyraźnej przyczyny,
- ból, drętwienie i obrzęk lub mrowienie dłoni i stóp,
- zaburzenia funkcji seksualnych, w tym spadek libido, zaburzenia erekcji, suchość pochwy i problemy z płodnością.
Dlaczego chorujemy na cukrzycę?
Kiedy doświadczamy przez długi czas problemów z produkcją lub wrażliwością na insulinę, chorujemy zwykle na cukrzycę. Gdy wszystko jest w porządku trzustka produkuje insulinę, która pomaga wykorzystać i magazynować glukozę i tłuszcze. U osób chorych na cukrzycę produkcja insuliny jest zbyt mała, bądź pacjenci ci nie reagują odpowiednio na normalną jej ilość. To prowadzi do zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi.
Insulina umożliwia prawidłowe rozłożenie makroskładników odżywczych i transportowanie ich do komórek, by mogły zostać wykorzystane jako paliwo. Potrzebna jest, by przenosić glukozę do komórek przez krew. Dzięki temu zapewnia energię, która potrzebna jest do wzrostu i rozwoju mięśni czy mózgu. Ponadto hormon ten obniża stężenie cukru we krwi. Kiedy spada glukoza, zwykle zmniejsza się również wydzielanie insuliny. Hormon reguluje poziom glukozy we krwi i jest zazwyczaj ściśle kontrolowana przez trzustkę, reagującą na obecny poziom glukozy jest we krwi. Niestety mechanizm ten nie działa u diabetyków.
Cukrzyca typu 1 występuje wtedy, kiedy komórki trzustki które wytwarzają insulinę ulegają zniszczeniu przez układ odpornościowy. Insulina nie jest produkowana, a więc poziom cukru we krwi nie jest regulowany. Ten typ cukrzycy rozwija się zwykle przed ukończeniem 20. roku życia.
Cukrzyca typu 2 również dotyczy sytuacji, w której insulina jest produkowana w zbyt małej ilości albo pacjent nie reaguje na nią odpowiednio – cierpi na insulinooporność. Ten typ choroby dotyka zwykle osoby po 40. roku życia, szczególnie tych z nadwagą. Niestety, coraz częściej cierpią na nią też dzieci.
Jakie powikłania cukrzycy mogą się pojawić?
Wczesne wykrycie cukrzycy i wdrożenie postępowania istotne jest również ze względu na powikłania, do jakich może dojść w związku z jej rozwojem.
Badanie szwedzkich naukowców z 2018 roku, opublikowane na łamach The Lancet Diabetes & Endocrinology, opisuje pięć grup pacjentów o różniącej się charakterystyce postępu choroby oraz ryzyku powikłań. Analiza badań którymi objęto pacjentów z otrzymaną niedawno diagnozą wykazała, że grupa w której insulinooporność była największa, była bardziej zagrożona cukrzycową chorobą nerek. Osoby cierpiące na „niedobór insuliny” miały największe ryzyko rozwoju cukrzycowej choroby oczu (retinopatii cukrzycowej). Grupy z tego badania porównane zostały pod względem cech i ryzyka powikłań, do typowych pacjentów z cukrzycą typu 2.
Co może wpłynąć na pogorszenie się objawów cukrzycy i wystąpienie powikłań? Będą to na przykład:
- niekontrolowanie poziomu glukozy we krwi (np. przeoczenie rozwinięcia się hiperglikemii),
- ciśnienie krwi,
- długość trwania choroby,
- obciążenia genetyczne i medyczna historia rodzinna,
- styl życia, a tym: dieta, aktywność fizyczna, sen i poziom stresu.
W ramach amerykańskiego Diabetes Prevention Program przeprowadzono 3-letnie badanie kliniczne w którym zaobserwowano, że częstość występowania cukrzycy u bardziej zagrożonych osób dorosłych zmniejszyła się o 58%, kiedy pacjenci zdecydowanie zmienili styl życia. W grupie osób przyjmujących metforminę spadek ten wynosił 31%. Pozytywne zmiany utrzymywały się co najmniej 10 lat po zakończeniu badania.
U ponad 50% osób pacjentów z cukrzycą dojdzie do uszkodzenia nerwów w jakimś stopniu. Stanowi to szczególne zagrożenie w sytuacji niekontrolowania choroby i utrzymywania się stale zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi.
Istnieje kilka rodzajów takich uszkodzeń, mogących skutkować różnymi objawami:
- neuropatią obwodową, która wpływa na stopy,
- neuropatią autonomiczną, atakującą np. pęcherz, przewód pokarmowy i narządy płciowe,
- inne rodzaje powodujące uszkodzenie: kręgosłupa, stawów, oczu, naczyń krwionośnych i nerwów czaszkowych.
Uszkodzenie nerwów może objawiać się:
- uczuciem mrowienia/kłucia w stopach,
- palącym, kłującym lub rozdzierającym bólem stóp i dłoni,
- zwiększoną wrażliwością skóry,
- zmianą temperatury skóry – jest bardzo gorąca lub bardzo zimna,
- bólem mięśni, osłabieniem i niestałością,
- przyśpieszonym biciem serca,
- kłopotami ze snem,
- zmianą potliwości,
- zaburzeniami erekcji, suchością pochwy i utratą zdolności do orgazmów w związku z uszkodzeniem nerwów wokół narządów płciowych,
- zespołem cieśni nadgarstka,
- skłonnością do urazów i upadków,
- zmianami w funkcji zmysłów – słuchu, wzroku, węchu i smaku,
- problemami z trawieniem (m.in. wzdęciami, zgagą, nudnościami, wymiotami, biegunką i zaparciami).
Cukrzyca dotyka zwykle również w dużym stopniu skórę. Te objawy są jednym z najwcześniej pojawiających się i najłatwiejszych do rozpoznania, dzięki czemu diagnoza dotycząca cukrzycy może zostać postawiona szybko. Będą to np.: słabe krążenie, powolne gojenie się ran czy obniżona odporność. To zwiększa niestety ryzyko rozwinięcia się infekcji drożdżakowej, bakteryjnej i wysypek, które są również trudniejsze do wyleczenia.
Do problemów skórnych powodowanych cukrzycą należą:
- swędzące, opuchnięte i bolesne infekcje i/lub wysypki,
- infekcje bakteryjne (w tym drożdżakowe zapalenie pochwy i zakażenie gronkowcem),
- pojawiający się w oczach i na powiekach jęczmień,
- trądzik,
- infekcje grzybicze (w tym objawy zakażania/przerostu Candida, w obrębie przewodu pokarmowego, paznokci, między palcami dłoni i stóp, pod piersiami, w jamie ustnej i wokół narządów płciowych),
- grzybica pachwin, stopa atlety,
- dermopatia cukrzycowa,
- nekrobioza cukrzycowa,
- pęcherze i łuski, powstające szczególnie wokół zainfekowanego miejsca,
- zapalenie mieszków włosowych.
Cukrzyca jest również jednym z najważniejszych czynników rozwoju problemów z oczami, które mogą prowadzić nawet do utraty wzroku. Diabetycy są bardziej zagrożeni ślepotą, niż osoby nie chorujące na cukrzycę. U większości osób jednak rozwijające się symptomy można kontrolować.
Atakowana jest przede wszystkim rogówka i plamka żółta. Według amerykańskiego National Diabetes Assocation, niemal u wszystkich diabetyków z cukrzycą typu 1 ostatecznie rozwinie się retinopatia nieproliferacyjna. Dotyczy to również większości pacjentów z cukrzycą typu 2.
Objawy cukrzycy obejmujące wzrok i oczy obejmują:
- retinopatię cukrzycową, czyli wszelkie upośledzenie funkcji siatkówki wywołane cukrzycą,
- uszkodzenie nerwów oczu,
- zaćmę,
- jaskrę,
- zwyrodnienie plamki żółtej,
- widzenie plam, zaburzenia widzenia, a nawet utrata wzroku.
Cukrzyca zwykle upośledza funkcjonowanie plamki żółtej, która pozwala nam widzieć drobne szczegóły i dba o ostrość widzenia. Nieprawidłowy przepływ krwi z siatkówki do plamki żółtej prowadzi do rozwoju jaskry. Prawdopodobieństwo jej wystąpienia u diabetyków jest 40% wyższe. Ryzyko jaskry wzrasta wraz z czasem chorowania oraz wiekiem.
Pacjenci z cukrzycą są również bardziej zagrożeni zaćmą. To zmętnienie – zwykle przezroczystej – soczewki oka. W wyniku tego przedostawanie się światła jest utrudnione lub niemożliwe. Słabszy przepływ krwi i uszkodzenie nerwów u cukrzyków powoduje, że częściej i szybciej doświadczają zaćmy, która też gwałtowniej postępuje.
W wyniku różnych rodzajów retinopatii, małe naczynia krwionośne z tyłu oka tworzą woreczki, które blokują prawidłowy przepływ krwi. Stan ten może postępować aż do utraty wzroku, kiedy ściany naczyń włosowatych stracą zdolność do kontrolowania przepływu między krwią, a siatkówką. Krew i płyn mogą ściekać do części oczu, utrudniając widzenie, zniekształcać siatkówkę i zaburzać jej naturalne położenie, a także powodować tworzenie się blizn. Wszystko to uniemożliwia normalne widzenie.
Istnieje również stan zwany (cukrzycową) kwasicą ketonową, dotykająca osób których organizm nie jest w stanie wyprodukować wystarczającej ilości insuliny. To stan w którym wytwarza się zbyt wysoki poziom ketonów.
Naturalne sposoby na kontrolowanie objawów cukrzycy
Zmiana nawyków i stylu życia może być potężnym narzędziem pomagającym trzymać cukrzycę w ryzach. Bardzo ważna jest również edukacja dotycząca rozwoju i przebiegu tej choroby. Badania wykazały, że takie działania jak rozmowy specjalistów (pielęgniarek, lekarzy, opiekunów itp.) z diabetykami, informacje dotyczące dawkowania i częstotliwości przyjmowania leków, mogą pomóc poprawić jakość życia chorych.
Co warto zrobić, by zapanować nad objawami cukrzycy?
- Regularnie się badać
U niektórych osób objawy cukrzycy nie są zauważalne. Dlatego tak ważne są badania kontrolne, dotyczące: poziomu cukru we krwi, zdrowia oczu i skóry, ciśnienia krwi i kondycji serca. Ważny jest również odpowiedni poziom trójglicerydów i cholesterolu, optymalna waga i łagodzenie stanu zapalnego.
- Zbilansowana dieta i aktywność fizyczna
By utrzymać odpowiedni poziom cukru we krwi, unikajmy przetworzonych produktów, tłuszczów trans, konwencjonalnych produktów mlecznych, przetworzonych ziaren i skrobi.
Do rozwoju cukrzycy typu 2 przyczynia się otyłość i brak ruchu. Według amerykańskiego National Institute of Health, redukcja wagi poprzez regularną aktywność fizyczną i zbilansowaną, zdrową dietę może znacznie zmniejszyć ryzyko rozwoju cukrzycy. Jako przykład takie narzędzia podaje się m.in. dietę ketogeniczną.
- Regulować poziom glukozy
By zapobiec uszkodzeniom nerwów lub opóźnić ten proces, konieczne jest rzetelne kontrolowanie poziomu cukru we krwi. Jeśli konsekwencją uszkodzenia nerwów są problemy trawienne, pomóc może stosowanie probiotyków, enzymów trawiennych i suplementów (np. magnezu). Pomogą one rozluźnić mięśnie i poprawić zdrowie jelit.
Prawidłowa dieta i zarządzanie stresem pomogą również poradzić sobie z takimi problemami, jak: zaburzenie równowagi hormonalnej, problemy ze snem czy zaburzenia funkcji seksualnych.
- Dbać o skórę…
Diabetycy częściej borykają się z infekcjami bakteryjnymi, grzybiczymi i drożdżakowymi. Kontrola poziomu glukozy i odpowiednia higiena pozwolą zapobiec uszkodzeniom skóry powodowanym przez cukrzycę. Lekarze zalecają, by ograniczyć częstość kąpieli, kiedy skóra przechodzi „suchy epizod”. Warto sięgać wtedy (i zawsze) po naturalne, łagodne produkty do mycia oraz pielęgnacji skóry. Świetnym i naturalnym produktem nawilżającym jest olej kokosowy, który posiada dodatkowo właściwości przeciwgrzybiczne, antywirusowe i antybakteryjne. Warto również unikać nadmiernej ekspozycji na słońce.
- … i oczy.
Zwiększony poziom glukozy we krwi wiąże się ze zwiększonym ryzykiem problemów z oczami i wzrokiem. I tutaj wczesne zdiagnozowanie choroby może pomóc zahamować postęp degeneracji wzroku. Z tego względu należy odbywać kontrolne wizyty okulistyczne przynajmniej 1-2 razy w roku. Również dla zdrowia oczu ważna jest dieta i ruch. Pamiętajmy, by chronić oczy przed słońce, zakładając okulary przeciwsłoneczne z odpowiednimi filtrami.
- Rozważyć mini-post
Naukowcy zaobserwowali, że zastosowanie diety naśladującej głodówkę było w stanie odwrócić niektóre objawy cukrzycy u myszy. Dieta ta polegała na restrykcyjnym ograniczeniu kalorii przez 5 dni w miesiącu. Dzięki temu zmniejsza się nie tylko objętość tkanki tłuszczowej, ale też stan zapalny.
Było to jednak badanie przeprowadzane na gryzoniach, zatem nie jest ono rekomendowane w przypadku leczenia cukrzycy. Ciekawym jest mimo wszystko fakt, że badanie opublikowane w Diabetes Care wykazało, jakoby pominięcie śniadania i spożywanie pierwszego posiłku dopiero w południe, miało długoterminowy wpływ na regulowanie poziomu cukru. Efekt ten utrzymuje się przez cały dzień.
Słowo na koniec
Cukrzyca ma różne przyczyny. Zwykle za jej rozwój odpowiada połączenie takich czynników, tak: wysoki stan zapalny, przewlekły stres, nieprawidłowa dieta, siedzący tryb życia, nadwaga, ekspozycja na toksyny, wirusy i chemikalia oraz predyspozycje genetyczne.
Ryzyko rozwoju cukrzycy typy 2 zwiększają takie czynniki, jak:
- wiek powyżej 45. roku życia,
- nadwaga lub otyłość,
- siedzący tryb życia,
- historia cukrzycy w rodzinie – dotyczy to szczególnie rodziców i rodzeństwa,
- pochodzenie – np.: Latynosi, Afroamerykanie, mieszkańcy Alaski, amerykańscy Azjaci,
- historia chorób serca,
- wysokie ciśnienie krwi – 140/90 i wyższe,
- poziom cholesterolu HDL poniżej 35 mg/dL,
- poziom trójglicerydów wyższy niż 250 mg/dL,
- zaburzenia równowagi hormonalnej, w tym zespół policystycznych jajników.
Cukrzyca typu 2 jest główną przyczyną powikłań takich jak: utrata wzroku, przewlekła niewydolność nerek i konieczność amputacji kończyn/y. Zwiększa również ryzyko chorób serca, udaru mózgu i problemów z płodnością.
Cukrzyca ciążowa dotyka ok. 4% wszystkich kobiet ciężarnych. Dotyczy to szczególnie niektórych grup, np. kobiet po 25. roku życia, o zwiększonej masie ciała, a także tych z historią cukrzycy w rodzinie.
Źródła:
https://draxe.com/health/diabetes/diabetes-symptoms/
https://www.niddk.nih.gov/about-niddk/research-areas/diabetes/diabetes-prevention-program-dpp
Opracowała Ewa Wysocka
