Czy jod ma wpływ tylko na tarczycę? Dlaczego należy zwracać na niego uwagę?

Według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) niedobór jodu to obecnie najpowszechniejszy (i możliwy do uniknięcia), powód upośledzenia rozwoju poznawczego u dzieci.

Amerykańskie badanie National Nutritional Examination wykazało, że poziom jodu spadł w ciągu ostatnich 30 lat o 50%. W badaniu klinicznym przeprowadzonym przez specjalistę od tarczycy, endokrynologa dr. Davida Brownsteina, ponad 96% pacjentów z przebadanych 5000, miało niedobór jodu. Według WHO, deficyt jodu dotyka 72% światowej populacji. Dostęp do jodowanej soli w 2011 roku, miało 70% gospodarstw domowych na całym świecie.

Niedobór jodu może być objawem wielu stanów i mieć wiele konsekwencji. Większości z nich, np.: niedoczynności tarczycy, problemom z płodnością, miażdżycy czy rakowi piersi, można zapobiec przy odpowiedniej podaży tego pierwiastka.

Ale na początek… czym jest jod i jakie ma właściwości?

Jod to minerał śladowy i niezbędny składnik hormonów tarczycy: trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Regulują one aktywność metaboliczną większości komórek, a także odgrywają istotną rolę w procesie wzrostu i rozwoju większości narządów (szczególnie mózgu), we wczesnym etapie. Niedobór jodu skutkuje zbyt małą produkcją tych hormonów, co wpływa niekorzystnie na rozwój: mózgu, serca, wątroby i nerek.

Jakie właściwości posiada jod?

• Kontroluje metabolizm

Jod ma ogromny wpływ na funkcjonowanie tarczycy, wspierając produkcję hormonów, które odpowiedzialne są za szybkość metabolizmu. Jego tempo ma znaczenie dla skuteczności układów narządów i procesów biochemicznych w organizmie, m.in.: cyklu snu, wchłaniania i zamiany pożywienia w energię.

Hormony T3 i T4 wpływają na: ciśnienie krwi, częstość akcji serca, temperaturę i masę ciała. Regulują również tempo przemiany materii oraz odgrywają rolę w syntezie białek.

• Pomaga zachować energię

Jod ważny jest również dla utrzymania optymalnego poziomu energetycznego w organizmie, dzięki wykorzystaniu kalorii i zapobieganiu odkładaniu się ich w formie nadmiaru tłuszczu.

• Wspiera prewencję nowotworową

Jod pomaga zwiększyć odporność oraz wywołuje apoptozę – zaprogramowaną śmierć komórek – w tym tych rakowych. Ważne jednak, że choć pomaga wyeliminować zmutowane komórki, nie niszczy tych zdrowych. Badania wykazują, że bogate w jod wodorosty posiadają właściwości hamujące wzrost guza piersi. Potwierdza to niski odsetek przypadków tego rodzaju nowotworu w niektórych częściach świata, szczególnie Japonii, gdzie spożywana jest dieta bogata w jod.

Naukowcy wskazują również na rolę bromu jako potencjalnego czynnika rakotwórczego, ponieważ brom konkuruje z jodem i może uszczuplać jego zasoby.

• Pomaga usunąć chemikalia

Jod wspiera detoksykację z takich metali ciężkich jak ołów czy rtęć. Jak sugerują dowody, jod wpływa pozytywnie nie tylko na tarczycę. Posiada również właściwości przeciwutleniające i przeciwbakteryjne, szczególnie przeciw H.pylori, odpowiedzialną za infekcje bakteryjne i związaną z nowotworem żołądka.

• Zwiększa odporność

Jod ma ważną rolę w procesie zwiększania odporności. Pozbywa się wolnych rodników hydroksylowych oraz stymuluje i zwiększa aktywność przeciwutleniaczy w całym organizmie.

Jak wykazały ostatnie badania, jod chroni bezpośrednio komórki mózgowe przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, poprzez łączenie się z kwasami tłuszczowymi w błonach komórkowych, pozostawiając mniej miejsca dla wolnych rodników.

• Wspiera piękną i zdrową skórę

Częstym objawem deficytu jodu jest łuszczenie i stan zapalny skóry. Jod pomaga uzyskać lśniącą i zdrową skórę, włosy oraz zdrowe zęby. Niedobór jodu skutkować może utratą włosów.

• Zapobiega powiększaniu się tarczycy

Uznaje się, że niedobór jodu to główna przyczyna powiększenia tarczycy (woli). Przeprowadzona przez chińskich naukowców metaanaliza wykazała, że niższe stężenie jodu w moczu wiązało się ze zwiększonym ryzykiem powiększenia tarczycy, do którego doprowadzić może również niedobór tego pierwiastka.

Pomóc zapobiec rozwinięciu się woli może dodanie do diety soli morskiej, owoców morza czy jajek.

• Wspiera prawidłowy rozwój u dzieci

Jak wykazują badania, niedobór jodu u ciężarnej matki oraz w okresie niemowlęctwa dziecka, może spowodować nieprawidłowy rozwój i wzrost mózgu. Niemowlęta są bardziej zagrożone śmiercią i rozwojem chorób neurodegeneracyjnych w przypadku deficytów jodu, np.: wrodzonego zespołu niedoboru jodu (kretynizmu), problemów z funkcjonowaniem motorycznym, trudności w uczeniu się oraz niskiego tempa wzrostu.

Według badań przeprowadzonych przez naukowców z University of Sydney w Australii oraz Federal Institute of Technology w Szwecji, uszkodzenia mózgu oraz nieodwracalne upośledzenie umysłowe, są najważniejszymi zaburzeniami powodowanymi deficytem jodu.

Choć testy badające poziom jodu są powszechnie wykonywane wśród kobiet w ciąży, dokładne określenie go może być trudne. By zapobiec niedoborom więc, często stosuje się suplementy, pamiętając przede wszystkim o żywności bogatej w jod.

Niedobór jodu

Skąd się bierze deficyt jodu i jak się objawia?

Do objawów jego braku należą:

• depresja,
• trudności w utracie wagi,
• sucha skóra,
• bóle głowy,
• zmęczenie,
• problemy z pamięcią,
• zaburzenia miesiączkowania,
• hiperlipidemia (zwiększony poziom cholesterolu i trójglicerydów),
• nawracające infekcje,
• wrażliwość na zimno,
• zimne dłonie i stopy,
• mgła umysłowa,
• przerzedzanie się włosów,
• zaparcia,
• spłycony oddech,
• upośledzone funkcjonowanie nerek,
• osłabienie mięśni,
• sztywność stawów.

Kiedy podaż jodu staję się zbyt niska, tarczyca odpowiada obrzękiem gruczołu i tworzeniem guzków, które mają za zadanie absorbować możliwie największe ilości jodu.

Co może przyczynić się do niedoboru tego pierwiastka?

• Nieodpowiednia dieta

W przeciwieństwie do takich składników jak: wapń, żelazo czy witaminy, jod nie występuje naturalnie w konkretnych produktach spożywczych. Stężenie jodu jest raczej wyznacznikiem kondycji gleby, w której występuje i z której przedostaje się do roślinności.

We wczesnych latach 20. XX wieku, Szwajcaria była pierwszym krajem który zdecydował się na wzmocnienie soli jodem, by zmniejszyć procent rozwoju kretynizmu i powiększenia tarczycy. Kontrolowane badania przeprowadzane w latach 70. i 80. wykazały, że suplementacja jodu przed ciążą i w jej trakcie nie tylko poprawiła funkcje poznawcze, ale też wyeliminowała nowe przypadki kretynizmu.

Jod pozyskuje się głównie z diety, ale alternatywną są też suplementy. Naturalnie znajdziemy go przede wszystkim w wodorostach, owocach morza, ale też: orzechach, nasionach, fasoli, rzepie, czosnku oraz cebuli – pod warunkiem jednak, że wyrosły na glebie zawierającej jego odpowiednią ilość.

• Niedobór selenu

Braki w zasobach jodu i selenu mogą prowadzić do problemów z tarczycą. Jednym z poważniejszych objawów nierównowagi w obrębie tarczycy są wole. Jak pokazują badania, u wielu osób ze zdiagnozowanym niedoborem jodu, występuje również zbyt mała ilość selenu. Tarczyca potrzebuje obu tych pierwiastków, by produkować odpowiednią ilość hormonów – deficyt jednego lub obu skutkuje więc zbyt niskim poziomem hormonów tarczycowych.

Selen ważny jest dla recyklingu jodu. Kiedy poziom tego pierwszego jest niski, tarczyca pracuje bardzo ciężko by wyprodukować hormony. Organizm zaś może mieć trudności w przekształceniu ich, w formę utylizowaną przez komórki. By przywrócić prawidłowe funkcjonowanie tarczycy, należy odpowiedzieć na oba niedobory.

• Ciąża

W ciąży rośnie wyraźnie zapotrzebowanie na jod. Poważny niedobór jodu wiąże się z zahamowaniem wzrostu fizycznego i psychicznego, a nawet niewielki deficyt może uszkodzić funkcjonowanie mózgu u niemowląt. Szacuje się, że w Europie ok. 50% niemowląt narażonych jest na niedobór jodu. W poradni dla ciężarnych kobiet z chorobami tarczycy, w Oddziale Klinicznym Endokrynologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, co roku na konsultację przybywa ok. 800 kobiet. Większość z nich kwalifikuje się do pobierania dodatkowych dawek jodu – najczęściej w formie suplementu. Zalecenia te dotyczą zwykle zarówno okresu ciąży, jak i karmienia piersią.

Suplementacja powinna zawierać co najmniej 150 mikrogramów jodku i nie wykluczać stosowania soli. Łączne spożycie (z suplementów i żywności), powinno wynosić 290-1100 mikrogramów dziennie. Najlepiej by przyjmowany jod występował w postaci jodku postaci.

• Dym tytoniowy

W dymie tytoniowym znajduje się związek chemiczny o nazwie rodanek (tiocyjanian) potasu. Hamuje on transport jodu i może powodować niebezpieczne obniżenie jego stężenia. Wpływ na pracę tarczycy mogą mieć również takie substancje, jak: metabolity hydroksypirydyny, nikotyna i benzoterreny. Dym tytoniowy nie tylko wpływa na czynność tarczycy, ale też może blokować działanie jej hormonów.

• Chlorowana i fluorowana woda

Zarówno chlor jak i fluor zatrzymują wchłanianie jodu. W badaniu z wykorzystaniem testu ilorazu inteligencji Wechslera, objęto 329 dzieci między 8. a 14. rokiem życia, zamieszkujące 9 wsi, w których odnotowano wysoką zawartością fluoru i niską jodu, a także 7 wsi o niskim poziomie jodu. Jak wykazano, IQ dzieci z wiosek o wysokiej zawartości fluoru i niskiej jodu było niższe, niż u dzieci z miejscowości jedynie o niskim poziomie jodu.

• Ryzykowne produkty spożywcze

Surowe warzywa z rodziny kapustowatych (np. kalafior, brokuł, jarmuż, kapusta, soja czy brukselka) może wpłynąć na funkcjonowanie tarczycy, ponieważ zawierają one goitrogeny – substancje które nasilają objawy niedoczynności tarczycy. Należy dokładnie gotować te warzywa, by w pełni pozbyć się ryzykownych składników. Osoby z niedoborem jodu powinny szczególnie uważać na te pokarmy.

Jak uniknąć niedoboru jodu?

Zalecenia dotyczące spożywania jodu wyglądają następująco:

• 1-8 lat: 90 mikrogramów/dobę,
• 9-13 lat: 120 mikrogramów/dobę,
• 14 lat i więcej: 150 mikrogramów na dobę,
• kobiety w ciąży i karmiące piersią: 290 mikrogramów na dobę.

Jednym z najlepszych  źródeł jodu są wodorosty, np.: arame, kombu, wakame, kelp i hipiki. Kelp posiada najwyższe stężenie jodu ze wszystkich pokarmów na świecie.

By zadbać o jod warto stawiać również na: owoce morza, produkty mleczne i jajka.

Zawartość jodu w warzywach i owocach jest różna, w zależności od gleby, nawadniania oraz stosowanego nawozu. Stężenie to może wahać się pomiędzy 10 mikrogramów/1 kg do 1 miligrama/1 kg suchej masy. Zmienność ta wpływa również na zawartość jodu w mięsie, ze względu na różnorodność spożywanych przez zwierzęta roślin.

Wśród produktów spożywczych, najwięcej jodu zawierają:

• wodorosty: całe lub 1 arkusz to 16-2,984 mikrogramów (11-1 989% zalecanego dziennego spożycia),
• żurawina: ok. 28 g zawiera 90 mikrogramów (60% zds),
• jogurt naturalny o niskiej zawartości tłuszczu: ok. 250 g ma 75 mikrogramów (50% zds),
• pieczony ziemniak: 1 średni to ok. 60 mikrogramów (40% zds),
• surowe mleko: 1 szklanka zawiera ok. 56 mikrogramów (37% zds),
• krewetki: ok. 90 g to 35 mikrogramów (23% zds),
• fasola haricot: ½ szklanki ma ok. 32 mikrogramów (21% zds),
• jajka: 1 duże zawiera ok. 24 mikrogramów (16% zds),
• suszone śliwki: 5 sztuk to ok. 13 mikrogramów (9% zds).

Suplementy i sole

Jodowana sól stosowana jest w ponad 70 krajach, w tym w Polsce. Jednak przez producentów żywności używana jest głównie sól niejodowana. Niektórzy specjaliści uważają, że zamiast korzystać z jodowanej soli (w której zawartość jodu jest często znikoma), lepiej stawiać na odpowiednią dietę, bogatą sól morską oraz suplementy.

Morska sól (np. himalajska) zawiera ponad 60 pierwiastków śladowych. Jest zdrowsza i nie niesie za sobą ryzyka nadmiernego spożycia w sposób, jaki dotyczy soli stołowej. Lepsze są również jej walory smakowe.

Warto pamiętać również o tym, że jodowanie soli jest wciąż przedmiotem badań. Ze względu na dużą różnorodność w stężeniu jodu w soli kuchennej, określenie jej przydatności w diecie jest trudne.

Większość suplementów i kompleksów witaminowych zawiera formy jodku sodu lub jodku potasu. Na rynku dostępne są również suplementy zawierające wodorosty lub jod.

Środki ostrożności

Przyjęcie ponad 2 000 mg jodu może być niebezpieczne, szczególnie u osób ze zdiagnozowaną gruźlicą lub chorobą nerek.

Nadmiar jodu może prowadzić do rozwoju raka brodawkowatego tarczycy i nadczynności tarczycy – zamiast im zapobiegać.

Kobiety w ciąży i karmiące piersią nie powinny stosować jodu bez wyraźnej rekomendacji lekarza.

Stosowanie jodu powinno być zawsze konsultowane z lekarzem, bez względu na schorzenie z jakim się borykamy. Każdy organizm reaguje bowiem inaczej i niemożliwym jest określenie jednej, uniwersalnej dawki terapeutycznej dla danej choroby.

Źródła:

https://draxe.com/iodine-deficiency/

http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C29336%2Cendokrynolog-niedobor-jodu-u-kobiet-w-ciazy-jest-powszechny-w-europie.html

Opracowała Ewa Wysocka