Mangan odgrywa ważną rolę w wielu chemicznych procesach, m.in. syntezie takich składników odżywczych jak białka, węglowodany czy cholesterol. Bierze również udział w tworzeniu masy kostnej, a także pomaga zachować równowagę hormonalną. Jest ważnym minerałem śladowym, potrzebnym do absorpcji substancji odżywczych, produkcji enzymów trawiennych, rozwoju kości i prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Ponadto, mangan pomaga zrównoważyć poziom wapnia (zwalczając jego niedobór) oraz fosforu. Co ciekawe, w źródłach manganu występuje też zwykle żelazo, ponieważ oba te związki ściśle ze sobą współdziałają.
Prozdrowotne właściwości manganu
Jakie korzyści wynikają więc ze stosowania manganu?
- Wsparcie zdrowia kości
Mangan w połączeniu z innymi minerałami – w tym wapniem, cynkiem i miedzą – może pomóc zmniejszyć utratę masy kostnej. Jest to szczególnie korzystne dla starszych kobiet, których kości są bardziej podatne na urazy i złamania. Niedobór manganu stwarza ryzyko zaburzeń związanych ze szkieletem, ponieważ bierze on udział m.in. w tworzeniu enzymów zaangażowanych w metabolizm kostny.
Według badań przyjmowanie manganu wraz z innymi substancjami odżywczymi dla kości (wapniem, witaminą D, magnezem, cynkiem, miedzią i borem), może poprawić ich masę. Dotyczy to szczególnie kobiet o słabych kościach, co może pomóc im zapobiec osteoporozie.
- Pomoc dla enzymów i funkcji przeciwutleniających
Mangan wykorzystywany jest w wielu ważnych enzymach, w tym: arginazie, syntetazie glutaminowej i nadtlenku manganu. Działają one jak przeciwutleniacze w organizmie, pomagając zmniejszyć stres oksydacyjny i stan zapalny, mogące prowadzić do rozwoju chorób serca lub nowotworu.
Wykazano, że u zwierząt z niedoborem manganu funkcja dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) z manganem była upośledzona. Może być to szkodliwe, ponieważ jest ona jednym z głównych enzymów zwalczających uszkodzenia spowodowane przez wolne rodniki. Nazywana jest czasami pierwotnym lub głównym antyoksydantem, ze względu na swoją wysoką skuteczność w zmniejszaniu stanu zapalnego, bólu i stresu fizycznego, które mogą prowadzić do licznych chorób. Są to też jedyne enzymy zdolne do konsumowania rodników ponadtlenkowych, co czyni je cennymi narzędziami spowolnienia procesu starzenia i przedłużenia życia.
Mangan pomaga również w tworzeniu istotnych enzymów związanych z budowanie kości (m.in. glikozylotransferaz i ksylozylotransferaz). Jest również bardzo ważny dla enzymów trawiennych, które zamieniają związki znajdujące się w pożywieniu, w użyteczne składniki odżywcze, jak glukoza i aminokwasy.
- Wsparcie dla funkcji poznawczych
Pewien procent podaży manganu przypada na pęcherzyki synaptyczne w mózgu. Oznacza to, że pierwiastek ten jest ściśle związany z elektrofizjologiczną aktywnością neuronów w mózgu, kontrolującą funkcje poznawcze. Mangan uwalniany jest do szczeliny synaptycznej mózgu i wpływa na neurotransmisję synaptyczną. Możliwe więc, że jego niedobór może zwiększyć podatność na choroby psychiczne, zmiany nastroju, trudności w uczeniu się, a nawet epilepsję.
- Walka z cukrzycą
Mangan potrzebny jest by pomóc w prawidłowym wytwarzaniu enzymów trawiennych, odpowiedzialnych za proces zwany glukoneogenezą. Obejmuje ona konwersję aminokwasów białka na cukier i równoważenie jego poziomu we krwi. Choć dokładny mechanizm działania wciąż nie jest jasny, wykazano że mangan zapobiega nadmiernie wysokiemu poziomowi glukozy we krwi, mogącemu przyczynić się do rozwoju cukrzycy.
Badacze z Department of Internal Medicine and Biochemistry na Veterans Affairs Medical Center testowali efekty suplementacji manganu u myszy, które były podatne na cukrzycę wywołaną dietą. Odkryli, że w grupie gryzoni otrzymującej mangan przez 12 tygodni, tolerancja glukozy poprawiła się, w porównaniu do myszy nie otrzymujących manganu. Pierwsza grupa wykazywała również poprawę w obszarze wydzielania insuliny i funkcji mitochondrialnej, a także zmniejszony proces utleniania lipidów.
- Ratunek dla płuc
Badania sugerują, że mangan przyjmowany wraz z takimi minerałami jak selen i cynk mogą pomóc osobom borykającym się z chorobami płuc, w tym przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Uważa się, że stres oksydacyjny jest kluczowym mechanizmem tego schorzenia (wynikającego z palenia) i innych zaburzeń oddechowych. Zdolność manganu do obniżania stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego – poprzez produkowanie SOD – czyni go wartościowym pierwiastkiem dla osób z chorobami płuc.
- Ochrona przed zapaleniem i chorobą zwyrodnieniową stawów
W połączeniu z suplementami zawierającymi chlorowodorek glukozaminy lub siarczan chondroityny, mangan stanowi skuteczny środek przeciw zapaleniu stawów. Regularne spożywanie zawierających go produktów zmniejsza stan zapalny w stawach i tkankach, przynosząc chorym na artretyzm ulgę i możliwości lepszego funkcjonowania na co dzień. Uważa się, że jest on szczególnie pomocny w zmniejszaniu występujących często dolegliwości kolan i dolnej części pleców.
- Łagodzenie objawów PMS
Spożywanie dużej ilości manganu wraz z wapniem może pomóc zmniejszyć objawy PMS (zespołu napięcia przedmiesiączkowego) – takie jak: tkliwość, bóle mięśni, lęk, wahania nastroju i problemy ze snem. Jedno z badań opublikowane na łamach American Journal of Obstetrics and Gynecology wykazało, że kobiety które mają niższe stężenie manganu we krwi doświadczały więcej bólu i objawów związanych z wahaniem nastroju, w okresie przedmiesiączkowym.
- Ułatwienie redukcji wagi
Niektóre z wcześniejszych badań wykazały, że mangan w specjalnej postaci zwanej 7-Keto Naturalean, w połączeniu z innymi wspomagającymi substancjami odżywczymi – jak: L-tyrozyna, ekstrakt z korzenia szparagów, cholina, miedź i potas – może pomóc w zmniejszeniu masy ciała u osób otyłych lub z nadwagą. Potrzebne są dalsze badania by określić, w jaki sposób mangan wspomaga zdrową utratę wagi i metabolizm, prawdopodobnie jednak wiąże się to ze zdolnością manganu do usprawniania pracy enzymów trawiennych i równowagi hormonalnej.
- Przyśpieszenie gojenia
Jak pokazują badania, zastosowanie manganu, wapnia i cynku na poważne i chroniczne rany przez 12 tygodni, przyspiesza proces ich gojenia.
- Pomaga zapobiec anemii
Żelazo i mangan ściśle ze sobą współpracują. Zauważono, że nadmiernie wysoki poziom manganu może prowadzić do anemii. Pomaga on jednak również organizmowi magazynować i wykorzystywać żelazo, co z kolei działa zapobiegawczo dla niskiego stężenia żelaza.
- Wsparcie dla płodności
Niedobór manganu może przyczyniać się do niepłodności, ponieważ pomaga on w regulacji hormonów i wspiera aktywność przeciwutleniającą.
Gdzie szukać manganu i ile go potrzebujemy?
Jakie są najlepsze źródła manganu? W poniższym zestawieniu przyjmuje się, że zalecaną dzienną dawką jest 1,8 mg/dobę, co stanowi należytą dawkę dla dorosłej kobiety.
- miłka abisyńska/teff – 1 szklanka ugotowanych ziaren zawiera ok. 7,2 mg (400% zalecanego dziennego spożycia),
- żyto – 1 szklanka ugotowanego żyta to ok. 4,3 mg (238% zds),
- brązowy ryż – 1 szklanka ugotowanego ma ok. 2,1 mg (116% zds),
- amarant – 1 szklanka to ok. 2,1 mg (116% zds),
- orzechy laskowe – 30 g zawiera ok. 1,5 mg (83% zds),
- fasola azuki – 1 szklanka ugotowanej to ok. 1,3 mg (72% zds),
- ciecierzyca – 1 szklanka ugotowanej ma ok. 1,2 mg (66% zds),
- orzechy makadamia – 30 g to ok. 1,1 mg (61% zds),
- biała fasola – 1 szklanka ugotowanej ma ok. 1,1 mg (61% zds),
- owies – 1/3 szklanki suchego (ok. 1 szklanki ugotowanego) to ok. 0,98 mg (54% zds),
- czarna fasola – 1 szklanka ugotowanej ma ok. 0,7 mg (38% zds),
- gryka – 1 szklanka ugotowanej zawiera ok. 0,6 mg (33% zds).
Uważa się, że zapotrzebowanie na mangan wygląda następująco:
- niemowlęta do 6 miesięcy: 3 mikrogramy,
- 7-12 miesięcy: 600 mikrogramów,
- dzieci 1-3 lat: 1,3 miligrama,
- 4-8 lat: 1,5 miligrama,
- dziewczynki 9-18 lat: 1,6 miligrama,
- chłopcy 9-13 lat: 1,9 miligrama,
- chłopcy 14-18 lat: 2,2 miligrama,
- kobiety 19 lat i więcej: 1,8 miligrama,
- kobiety w ciąży: 2 miligramy,
- kobiety karmiące piersią: 2,6 miligrama,
- mężczyźni 19 lat i więcej: 2,3 miligrama.
Zagrożenia wynikające z niedoboru i toksyczności manganu
Choć deficyt manganu w krajach rozwiniętych zdarza się rzadko, stan taki może być poważnym zagrożeniem dla zdrowia. Konsekwencjami mogą być m.in.: utrata masy kostnej, bóle mięśni i stawów oraz wahania nastrojów.
Niedobór spowodowany jest zwykle nieodpowiednią dietą, czasami zaburzeniami trawienia utrudniającymi wchłanianie manganu. Organizm ściśle kontroluje jego ilość, poprzez regulacje poziomu wchłaniania i wydalania, dlatego w większości wypadków jego stężenie w tkankach jest stabilne.
Kiedy jednak następuje niedobór, wśród objawów tego stanu znajdują się:
- osłabienie kośćca,
- anemia,
- zespół chronicznego zmęczenia,
- niski poziom odporności i częste zachorowania,
- nasilone objawy PMS,
- zaburzenia równowagi hormonalnej,
- zaburzenie tolerancji glukozy,
- zmiany apetytu,
- zaburzenia trawienia,
- niepłodność.
Zbyt wysokie stężenie manganu może stanowić nawet większe zagrożenie, szczególnie w okresie kiedy mózg wciąż się formuje. Nadmierna kumulacja pierwiastka w ośrodkowym układzie nerwowym może powodować wady wrodzone i problemy natury poznawczej. Uważa się jednak, że ryzyko to jest bardzo małe.
Tylko niewielki procent spożywanego manganu jest wchłaniany. Reszta jest szybko wydalana. Problem może pojawić się wtedy, kiedy borykamy się ze schorzeniami trawiennymi, wątroby lub jelit. Pobierany jest on z krwi przez wątrobę i transportowany do tkanek w całym ciele, tak więc nieprawidłowa praca tego organu może skutkować niedoborem manganu.
Interakcje i środki ostrożności
U zdrowych osób przyjęcie zbyt dużej ilości manganu z pożywienia jest mało prawdopodobne. Sytuacja taka może zdarzyć się, jeśli decydujemy się na suplementy. Te rekomendowane w przypadku np. choroby zwyrodnieniowej stawów, mogą zawierać wysoki poziom manganu w postaci siarczanu chondroityny i chlorowodorku glukozaminy. Przyjmowanie ich może skutkować przekroczeniem zalecanej dziennej dawki, przez osoby dorosłe.
W przypadku problemów z wątrobą, anemii lub nadużywania alkoholu, zamiar stosowania suplementów manganu należy skonsultować z lekarzem. Stany te bowiem mogą utrudniać usuwanie manganu z organizmu. Nagromadzony może powodować: problemy natury psychicznej, zawroty głowy, drżenie oraz pogorszenie się objawów schorzeń wątroby. Osoby cierpiące na anemię prawdopodobnie wchłaniają wyższe poziomy manganu, muszą więc zachować ostrożność przy jego spożywaniu.
Przyjmowanie więcej niż 11 mg manganu dziennie może skutkować zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak choroba Parkinsona. W przypadku stosowania suplementów należy dokładnie czytać etykiety i stosować się do wytycznych dawkowania. Zanim zdecydujemy się na przyjmowanie jakichkolwiek suplementów w dużych dawkach, powinniśmy uaktualnić wiedzę na temat swojego stanu zdrowia.
Źródło:
Opracowała Ewa Wysocka