Kilka akapitów na temat menopauzy

Menopauza jest naturalną częścią życia kobiety, bez względu na rasę, miejsce pochodzenia czy status społeczny. Jednak perspektywa wejścia w czas przekwitania może być nieco przerażająca, przede wszystkim ze względu na objawy jakie temu towarzyszą. Czas ten może być bardzo trudny dla kobiety, zarówno ze względów fizycznych, jak i psychologicznych. Dlatego warto możliwie najlepiej zadbać o siebie i poznać sposoby na to, by złagodzić przejście tego etapu.

Czym jest menopauza?

Menopauza dzieli się na trzy etapy: okres okołomenopauzalny/premenopauzalny (przed menopauzą), menopauzę i okres pomenopauzalny/postmenopauzalny. Często terminy „menopauza” i „klimakterium” stosowane są zamiennie. Jednak menopauza to czas po ostatniej miesiączce (ok. 12 miesięcy), kiedy kobieta przestaje być płodna. Klimakterium zaś jest czasem obejmującym obniżenie płodności, aż do momentu niemożności zajścia w ciążę. Okres klimakterium jest więc czasem zmniejszającej się płodności i może trwać kilka, a nawet kilkanaście lat. Zamyka go właśnie menopauza.

Jej pierwsze objawy mogą zacząć pojawiać się po 35. roku życia, kiedy jajniki powoli zmniejszają się i przestają produkować estrogen i progesteron. Najczęściej jednak klimakterium rozpoczyna się między 45. a 55. rokiem życia. Szacuje się, że 75%wszystkich kobiet w wieku 50-55 lat jest w okresie pomenopauzalnym. Spośród pań pomiędzy 40. a 45. rokiem życia, zaledwie 5% przeszło naturalną (nie spowodowaną czynnikami zewnętrznymi, np. lekami) menopauzę, tylko 1% kobiet na świecie przechodzi menopauzę przed ukończeniem 40. roku życia – jest to tzw. przedwczesna menopauza. W Polsce w okresie postmenopauzalnym jest ok. 8 mln kobiet.

Jak pokazują badania do najczęstszych objawów należą: uderzenia gorąca, suchość pochwy, zaburzenia snu, nietrzymanie moczu, zaburzenia libido i wahania nastroju. Wiele kobiet doświadcza problemów natury psychologicznej, w związku z wejściem w okres klimakterium. Ryzyko depresji u kobiet w okresie menopauzy oceniane jest na 2 do 5 razy wyższe, niż przed i po tym czasie. U pań z objawami klimakterium przed ukończeniem 45. roku życia depresja występuje najczęściej – jest to 10-15% przypadków. Zwiększone ryzyko dotyczy również osób, które przechodzą menopauzę pooperacyjną. Jednak badanie opublikowane przez North American Menopause Society wykazało, że 80% kobiet nie odnotowuje znaczącego spadku jakości życia.

U większości kobiet zmiany trwają 5-10 lat. Dla niektórych będzie to krótszy okres, w przypadku innych symptomy będą pojawiały się i znikały przez dłuższy czas. Ponieważ długość życia stale rośnie – dziś jest to średnio 79,7-84,3 lata w przypadku kobiet – dbanie o siebie w czasie przed i po menopauzie jest bardzo istotne.

Choć okres ten może być niewątpliwie trudny i wymagający wsparcia oraz edukacji – zarówno ze strony najbliższych jak i specjalistów – wiele kobiet ocenia czas po 55. roku życia jako najbardziej satysfakcjonujący i spokojny, w porównaniu z okresem kiedy miały 20-40 lat.

Jakie są najczęstsze objawy menopauzy i skąd się biorą?

Symptomy towarzyszące zmianom hormonalnym mogą być różne dla każdej kobiety. Wynika to z tempa i sposobu, w jaki zmienia się ich poziom w organizmie – są to raczej skoki, niż przewidywalny i stopniowy spadek. Dokuczliwym może być spadek estrogenów, który wpływa na znajdujące się w mózgu podwzgórze, regulujące hormony płciowe, temperaturę ciała, schematy snu, nastrój oraz apetyt.

Badania wykazały, że objawy menopauzy mogą się różnić pod względem długości i intensywności, ze względu na różny poziom hormonów u kobiet, nawet jeśli są w tym samym wieku. Jednak do najczęściej występujących objawów należą:

• Nieregularne miesiączki, szczególnie w okresie około menopauzalnym kiedy pojawiają się średnio co 2-4 miesiące. Mogą pojawiać się i znikać, a także różnić pod względem intensywności.
• Uderzenia gorąca i nocne poty – jak donosi amerykański John Hopkin’s University, ok. 75% kobiet w okresie menopauzy boryka się z uderzeniami gorąca (nagłymi i krótkimi wzrostami temperatury ciała). U 80% występują one ok. 2 lat lub krócej, ok. 15% zgłasza intensywne uderzenia gorąca, powodowane zmianami hormonalnymi wpływającymi na podwzgórze.
• Wahania nastroju, które mogą obejmować zwiększoną drażliwość, lęk oraz objawy depresyjne.
• Suchość pochwy, co jest konsekwencją spadku estrogenu, w wyniku czego zmniejsza się jej nawilżenie i elastyczność. Może dojść również do atrofii, czyli zanikowego zapalenia (błony śluzowej) pochwy, a więc skracania pochwy i zmniejszania się grubości jej ścianek. W wyniku tego może się zwiększyć podatność na zakażenia dróg moczowych.
• Przyrost masy ciała, a także zwiększenie się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, co wynika ze spowolnionego metabolizmu.
• Bezsenność i zaburzenie jakości snu.
• Przerzedzenie włosów.
• Sucha skóra.
• Problemy z oddawaniem moczu, wynikające ze zmian w tkance pochwy. U niektórych kobiet mogą pojawić się częste, gwałtownej i silne pragnienia oddania moczu lub problemy z jego kontrolowaniem.
• Zmniejszenie piersi, z  powodu spadku estrogenu. Zmniejsza się gęstość tkanki tłuszczowej i część objętości.
• Spadek libido. Wynika to ze zmniejszenia przepływu krwi do narządów płciowych, wargi sromowe stają się mniejsze, a tkanka mięśniowa łechtaczki kurczy się.
• Zmiany zachodzące w macicy, szyjce macicy i jajnikach. Zarówno jajniki jak i macica kurczą się, a jej mięśnie stają się twardsze. Szyjka macicy staje się mniejsza i węższa.
• Zwiększone ryzyko niektórych chorób. Jak pokazują badania, po menopauzie wzrasta ryzyko rozwinięcia się chorób serca i naczyń krwionośnych oraz osteoporozy. Jest to konsekwencją zmniejsza się stężenia estrogenów, co zmienia sposób gromadzenia się tkanki tłuszczowej, wpływa na utratę gęstości kości i ich osłabienie, zwiększając ryzyko złamań.
• Zmiany psychologiczne. Dla wielu kobiet okres menopauzy jest trudnym czasem, z którym wiążą utratę młodości. Niesłusznie. To kolejny etap w życiu, który może przynieść wiele satysfakcji. Konieczna jest skuteczna edukacja na temat menopauzy, by zarówno kobiety jak i ich otoczenie mogło zrozumieć zachodzące zmiany. Dzięki rozwijającej się medycynie wielu nurtów, dostępnych jest wiele środków które pomogą złagodzić dokuczliwe objawy.

Dlaczego dochodzi do tych zmian?

Menopauza wiąże się ze zmianami w całym układzie rozrodczym, w tym hormonach. Najważniejszymi są tutaj: gonadolibetryna/luliberyna, hormon folikulotropowy (FSH), lutropina (LH), estrogeny (estron, estradiol, estriol), progesteron i testosteron. W okresie rozrodczym główną postacią estrogenu jest estradiol, uwalniany przede wszystkim z jajników. Po menopauzie staje się nią estron, uwalniany głównie z komórek tłuszczowych i nadnerczy. Estrogen podłącza się do receptorów komórek w tkankach, w tym macicy i piersiach, oraz: nerkach, sercu, naczyniach krwionośnych i innych tkankach.

Jedną z najbardziej znaczących zmian jakie zachodzą w organizmie w tym czasie, to rosnąca artrezja pęcherzyków jajnikowych, czyli zakończenie cyklicznej czynności jajników. Związane jest to ze spadkiem produkcji estrogenu. Dojrzałe pęcherzyki wydzielają estrogeny, więc utrata pęcherzyków wiąże się naturalnie ze zredukowaną produkcją estrogenów. Poziom ten spada na 6-12 miesięcy przed menopauzą, co trwa przez cały proces.

Naturalnym jest jednak to, że każda osoba doświadcza pewnych oznak starzenia. Jak mówią specjaliści z Harvard Medical School, nie zawsze możliwe jest określenie czy przyczyną zachodzących zmian jest spadek poziomu hormonów czy proces starzenia, zaś niektóre z tych objawów po prostu się pokrywają.

Leczenie konwencjonalne

W przypadku łagodzenia objawów menopauzy określenie „leczenie” jest o tyle błędne, że nie jest ona chorobą. Jednak czasami jest wynikiem chorób, a raczej jej przedwczesne pojawienie się jest konsekwencją leczenia, np. chemio- czy radioterapii lub usunięcia jajników, a także terapii hormonalnej która wpływa na poziom hormonów.

Jedną z najpopularniejszych metod radzenia sobie z menopauzą, jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ). Obejmuje ona: pigułki, plastry, żele i kremy, a także krążki dopochwowe, zawierające estrogen. Dzięki temu złagodzone lub zniesione mogą zostać takie obawy jak: suchość pochwy, pieczenie i dyskomfort podczas stosunku oraz uderzenia gorąca i nocne poty czy ryzyko rozwoju osteoporozy – choć na te ostatnie nie wpływają środki o niskim stężenie hormonów (np. kremy i żele). Terapia ta wciąż jednak ma tylu zwolenników, ilu przeciwników.

Uważa się, że HTZ może zwiększać ryzyko wystąpienia: udaru, chorób serca, zakrzepów oraz raka piersi. Może być ono różne, w zależności od podawanych środków, a więc czy będzie to jedynie estrogen czy tabletki skojarzone, czyli estrogenowo-progestronowe. Badania sugerują również, że wpływ na ryzyko ma między innymi wiek. Kobiety rozpoczynające terapię po 10 lub 20 latach od początku menopauzy (lub w wieku powyżej 60 lat), są bardziej zagrożone. Jeśli jednak terapia rozpocznie się wcześniej, to ryzyko wydaje się być mniejsze, niż korzyści jakie płyną z sięgnięcia po nią.

Z drugiej strony terapie połączoną uznaje się za czynnik mogący zmniejszyć ryzyko raka jelita grubego. Jak sugerują niektóre badania, estrogeny mogą również zmniejszyć ryzyko chorób serca – kiedy przyjmowane są w pierwszych latach po menopauzie. Jeśli kobieta nie miała usuniętej macicy (np. w związku z chorobą), zwykle lekarze decydują się na przepisanie estrogenu z progesteronem lub progestagenem (lekiem podobnym do progesteronu). Ma to na celu ochronę przed stymulowaniem wzrostu i pogrubienia błony śluzowej macicy (jak może dziać się w przypadku przyjmowania jedynie estrogenu), co zwiększa ryzyko raka macicy. Poza tym, na zagrożenie rozwojem chorób wpływ mają oczywiście dawki podawanych leków, historia medyczna pacjentki oraz rodziny.

Z pewnością decyzja o tym czy wdrożyć hormonalną terapię zastępczą czy nie, powinna być podejmowana wraz ze specjalistą. Wiele kobiet może skorzystać na wyborze tej właśnie metody łagodzenia objawów menopauzy.

Istnieją jednak panie, które nie mogą lub nie powinny decydować się na ten rodzaj terapii. Będą to przypadki, w których kobieta:

• choruje lub chorowała na raka piersi, jajnika lub endometrium,
• cierpi lub cierpiała z powodu zatorów w nogach lub płucach,
• przeszła udar,
• ma lub miała schorzenia wątroby,
• doświadcza niewyjaśnionych krwawień z pochwy.

W sytuacjach tych należy porozmawiać ze specjalistami, na temat możliwości. Nie każdy z tych stanów wyklucza stosowanie HTZ całkowicie. Jednak w tych przypadkach tym bardziej przydatne mogą okazać się naturalne metody ujarzmienia symptomów menopauzy.

Jak naturalnie złagodzić objawy menopauzy?

Jakie nieinwazyjne metody mogą pomóc poradzić sobie z dolegliwościami, które towarzyszą menopauzie?

• Aktywność fizyczna

Ćwiczenia zwiększają poziom serotoniny, dzięki czemu poprawiają apetyt i nastrój, a także pomagają cieszyć się dobrym snem. Regularna aktywność fizyczna wyraźnie wpływa na lepsze samopoczucie i wygląd.

Zaleca się wykonywanie 10-30 minutowych serii ćwiczeń aerobowych, a także ćwiczeń siłowych kilka razy w tygodniu. Pomoże to zrównoważyć gospodarkę hormonalną i utrzymać masę mięśniową. Wzmocni również kości, co pozwoli zmniejszyć ryzyko osteoporozy. Aktywność fizyczna ma naprawdę ogromną moc!

• Zioła

W wielu produktach spożywczych występują fitoestrogeny – czyli składniki roślinne, „udające” hormony – która mogą okazać się bardzo pomocne w okresie menopauzy. Najczęściej stosowanymi ziołami w przebiegu menopauzy są: żeń-szeń, olej z wiesiołka, korzeń lukrecji, pluskwica groniasta, dziki ignam, liście malin, dziurawiec, niepokalanek, sarsparilla czy czerwona koniczyna.

Niektóre z nich są bardziej, a inne mniej skuteczne, co zależy również od danej kobiety. Stosowanie ziół – szczególnie w przypadku chorób i/lub stosowanych leków – należy zawsze skonsultować ze specjalistą.

• Zdrowa i zbilansowana dieta

Choć dieta bywa bagatelizowana jako narzędzie walki z uciążliwymi objawami menopauzy, jej wpływ na ich złagodzenie jest ogromny. Badanie z 2018 roku, opublikowane w magazynie Endocrine Society’s Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism wykazało, że kobiety w średnim wieku zbliżające się do menopauzy, mogą znacznie obniżyć ryzyko rozwoju chorób serca czy cukrzycy typu 2, dzięki ćwiczeniom oraz zbilansowane diecie niskokalorycznej. Jak powiedziała dr Jennifer S. Lee, autorka badania i profesor medycyny w  Stanford Medical Center:

Wcześniejsze badania koncentrowały się przede wszystkim na chorobach układu krążenia i cukrzycy typu 2, u kobiet po menopauzie. To badanie jest wyjątkowe, ponieważ skupia się na wcześniejszym etapie, by potencjalnie zapobiec rozwojowi tych chorób.

Warto więc:

• codziennie zjadać dużo świeżych warzyw i owoców, najlepiej ekologicznych które nie są poddawane tak szerokiej obróbce,
• sięgać (nie tylko w okresie menopauzy) po lokalną żywność,
• ograniczać puste kalorie, eliminując lub ograniczając: zapakowane i przetworzone produkty, cukier, rafinowane węglowodany, słodkie napoje, alkohol i rafinowane tłuszcze – ze względu na zwolniony metabolizm utrzymywanie prawidłowej wagi może wymagać zmniejszenia ilości przyjmowanych kalorii,
• sięgać po produkty o wysokiej zawartości błonnika, które wzmagają uczucie sytości (kontrolują w ten sposób apetyt), poprawiają zdrowie przewodu pokarmowego i serca,
• pić dużo świeżej i czystej wody.

Stawianie na naturalne składniki i pokarmy sprawi, że zarówno ciało, jak i umysł będą czuły się znacznie lepiej. Należy pamiętać, żeby dostarczać ciału wszystkiego, czego w tym czasie potrzebuje. To zawsze bardzo ważna zasada, która zyskuje dodatkową wagę, kiedy przechodzi ono tak dużą zmianę.

Środki ostrożności

Należy pamiętać, że każdy sposób radzenia sobie z objawami menopauzy może mieć różną skuteczność, u różnych osób. Jak pokazuje przegląd opublikowany przez National Women’s Health Network, niektóre badania pokazują wysoką skuteczność powyższych metod, podczas gdy inne w ogóle tego nie potwierdzają. Każda kobieta jest inna i w inny sposób przechodzi okres przemiany, dlatego warto szukać metody skutecznej dla siebie.

W przypadku stosowania preparatów ziołowych, należy sięgać po produkty sprawdzonych i rzetelnych marek. Ich stosowanie trzeba skonsultować ze specjalistą, szczególnie w przypadku chorób lub przyjmowania leków. Zioła mogą bowiem nasilać objawy niektórych stanów lub wchodzić interakcje z lekami, co może być bardzo niebezpieczne.

Nierzadko najtrudniejszą częścią menopauzy są jej emocjonalne efekty. Warto sięgać po wsparcie najbliższych oraz specjalistów od zdrowia psychicznego, by pomóc sobie możliwie najlepiej przejść ten czas. Menopauza – choć wciąż jest pewnym tabu – jest naturalną częścią życia kobiety i nie należy się jej wstydzić. Podobnie jak faktu, że widmo jej objawów może powodować stres, a same symptomy mocno utrudniać codzienne życie.

Źródła:

https://draxe.com/health/endocrine-system/relieve-your-menopause-symptoms/

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/menopause/in-depth/hormone-therapy/art-20046372

https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/77245,depresja-okolomenopauzalna

https://www.menopauza.pl/czym-rozni-sie-menopauza-od-klimakterium/

Opracowała Ewa Wysocka