Lista korzyści jakie daje nam likopen – przeciwnowotworowy antyoksydant – jest naprawdę imponująca. Występujący w największym stężeniu w pomidorach (to on odpowiada za ich kolor), dzieli niektóre właściwości z beta-karotenem.
Co to jest likopen?
Likopen to fitoskładnik, a więc jest to substancja która występuje w roślinach. Po raz pierwszy wyizolowany został w 1910 roku, jego pełna struktura odkryta została zaś w 1931 roku.
Rośliny produkują takie składniki odżywcze jak likopen, by zapewnić sobie ochronę przed szkodliwością środowiska – toksynami, szkodnikami czy uszkodzeniami spowodowanymi promieniowaniem UV.
My również jesteśmy narażeni na działanie toksyn znajdujących się w środowisku czy niekorzystne działanie długotrwałej ekspozycji na promienie słoneczne. Dlatego tak ważne jest, by na naszym talerzu było kolorowo. Jedząc regularnie rośliny we wszystkich barwach, mamy szansę zapewnić sobie wystarczającą ilość składników odżywczych.
W produktach roślinnych występuje ponad 25 000 różnych składników odżywczych, które (ze względu na wykazywane właściwości) zostały podzielone na odrębne klasy. Jedną z pięciu najważniejszych klas fitoskładników są karotenoidy. Pomagają one roślinom absorbować światło i chronić chlorofil przed uszkodzeniami UV. Likopen jest karotenoidem i podobnie jak inne karotenoidy rozpuszcza się w tłuszczach. Oznacza to, że spożywanie go w towarzystwie awokado, oliwy z oliwek czy nasion przyniesie najwięcej korzyści.
Cząsteczki likopenu mogą przyjmować formę „liniową” (forma trans) lub „zgiętą” (forma cis). I chociaż około 90% likopenu znajdującego się w spożywanych przez nas produktach występuje w formie „liniowej”, to u człowieka w tkankach (np.: wątroba, nerki, prostata, tkanka tłuszczowa) głównie znajdowana jest „zgięta” forma likopenu.
Badania dotyczące wchłaniania tego składnika, przeprowadzone przez naukowców z Ohio State University wykazały również, że większość molekuł likopenu występujących we krwi ma „zgiętą” formę. Są dwa wytłumaczenia takiego stanu rzeczy, a mianowicie: organizm dysponuje nieznanym mechanizmem przekształcania likopenu z formy „liniowej” do „zgiętej” lecz bardziej prawdopodobnym i obecnie akceptowanym wyjaśnieniem jest to, że organizm woli wchłonąć „zgięte” cząsteczki likopenu i odrzucić większość tych „liniowych”.
W jaki sposób możemy zgiąć cząsteczkę likopenu? Na przykład za pomocą ciepła. Obróbka cieplna żywności bogatej w likopen powoduje, że ich cząsteczki „wyginają się”, dzięki czemu są lepiej wchłaniane przez organizm. W przeciwieństwie do innych rodzajów składników odżywczych, karotenoidy (jak likopen), nie tracą właściwości antyoksydaycyjnych pod wpływem ciepła. Pamiętajmy, że kolejnym niezbędnym elementem wchłaniania likopenu jest tłuszcz. Nie bójmy się więc dodać nieco oleju do ulubionego sosu pomidorowego. Najlepiej, by był to sos domowej produkcji. Taka opcja jest nie tylko pozbawiona konserwantów, ale też zawiera więcej cząsteczek likopenu o lepszej wchłanialności.
Ważne oczywiście, by kupować produkty wysokiej jakości. Stawiajmy na te lokalne, pochodzące ze sprawdzonych miejsc. Dzięki temu zyskamy z pożywienia odpowiednią ilość fitoskładników.
Choć na rynku dostępne są suplementy likopenu, należy z nimi bardzo uważać. Istnieje bowiem wiele związków podobnych do likopenu, które bywają błędnie nazywane suplementami likopenu. Pozbawione są ponadto towarzystwa innych składników, które występują w jedzeniu (głównie chodzi o tłuszcze), nie przynoszą więc pożądanych korzyści.
Prozdrowotne właściwości likopenu
Czym może pochwalić się likopen?
- Jest jednym z najsilniejszych przeciwutleniaczy na świecie
Dziś większość z nas zdaje sobie sprawę z roli przeciwutleniaczy. Szczególnie w świecie, w którym króluje przetworzona żywność poważnie upośledzająca zdolność naszego ciała do zapobiegania i walczenia z chorobami.
W sporej części spożywanego przez nas jedzenia znajdują się pestycydy czy herbicydy. Na szczęście, antyoksydacyjne właściwości likopenu pomagają chronić organizm przed ich szkodliwym działaniem. Badania wykazują, że może on chronić wątrobę przed szkodliwym działaniem dichlorfosu (pestycyd), jak również chronić korę nadnerczy przed niszczącym działaniem atrazyny (herbicyd), a nawet odwrócić szkodliwe skutki działania tego herbicydu na korę nadnerczy.
Kolejną znaną chyba wszystkim substancją, na którą warto uważać, jest glutaminian sodu (MSG). Jego typowe działania niepożądane to: bóle głowy, zaczerwienienie, pocenie się, napięcie twarzy, drętwienie, mdłości i osłabienie. Objawy mają głównie charakter neurologiczny, ponieważ MSG działa w mózgu jak „ekscytotoksyna”. Oznacza to, że przyspiesza reakcje komórkowe do tego stopnia, że powoduje śmierć komórki. W 2016 roku odkryto, że likopen chroni te komórki poprzez hamowanie apoptozy (zaprogramowanej śmierci komórkowej).
Ponadto, likopen wspomaga leczenie kandydozy (drożdżycy). Odwrotnie do opisanej wyżej sytuacji, tutaj powoduje on śmierć zakażających komórek grzybowych. Działa skutecznie zarówno w przypadku zakażeń jamy ustnej, jak i narządów płciowych.
Co ciekawe, stwierdzono, że likopen działa wspomagająco również w przypadku uszkodzenia bariery krew-rdzeń kręgowy. Wszystko za sprawą jego właściwości przeciwutleniających. Badanie, w którym to odkryto jest jeszcze bardzo świeże, niemniej jego wyniki są absolutnie przełomowe. Zniszczenie bariery krew-rdzeń kręgowy jest jednym z powodów paraliżu u osób, które doznały uszkodzenia rdzenia kręgowego.
- Pomaga zapobiegać rakowi
Właściwości przeciwutleniające likopenu odgrywają również ważną rolę w zapobieganiu i spowolnieniu rozwoju niektórych rodzajów raka.
Naukowcy z University of Portsmouth zbadali zdolność likopenu do spowolnienia wzrostu raka piersi i prostaty, poprzez przerywanie szlaków sygnałowych powodujących wzrost guzów. Inne, opublikowane na łamach American Journal of Clinical Nutrition badanie, w którym udział wzięło 46 000 mężczyzn, wykazało istotną zależność między wysokim spożyciem likopenu, a obniżonym ryzykiem raka prostaty. Wyraźnie zaznaczono w nim, że kluczową rolę odegrała konsumpcja sosu pomidorowego!
Podobnie jak w przypadku raka piersi i prostaty, likopen hamuje również rozwój raka nerkowokomórkowego, najczęstszego typu złośliwego nowotworu nerek. Sugeruje się, że może mieć on decydujący wpływ na zapobieganie temu rodzajowi raka.
Likopen stosuje się również przeciwko zakażeniom HPV, który jest główną przyczyną raka macicy. Osoby dbające o odpowiedni poziom tego składnika w swojej diecie, regenerują się szybciej po tym schorzeniu niż te, które mają niski jego poziom.
Co bardzo ważne, badania te mówią przede wszystkim o sytuacjach, w których likopen pozyskiwany jest z pożywienia, nie z suplementacji. W żywności istnieją kombinacje składników odżywczych, których nie da się powtórzyć w suplementach.
- Dba o zdrowie oczu
Likopen chroni również nasze oczy przed stresem oksydacyjnym, powodującym powszechne ich choroby. W badaniach nad zaćmą, przeprowadzanych przez Department of Pharmacology na All India Institute of Medical Sciences odkryto, że likopen w większości wypadków zapobiega lub opóźnia zachorowanie na zaćmę. Ma również znaczny wpływ na procesy chemiczne, prowadzące do zwyrodnienia plamki żółtej. Wykazujący właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne likopen spowolnił i/lub zatrzymał wiele reakcji zachodzących w komórkach oka, które są albo spowodowane zwyrodnieniem plamki żółtej albo do niej prowadzą.
- Łagodzi ból neuropatyczny
Neuropatia (i ból neuropatyczny) to złożony stan spowodowany uszkodzeniem nerwu. Często towarzyszy mu również uszkodzenie tkanki miękkiej. Wywołać może ją zarówno cukrzyca, jak i amputacja kończyny, a nawet alkoholizm. Czasami są to bóle idiopatyczne, a więc nie mające żadnej jednoznacznej i oczywistej przyczyny.
Istnieje niewiele skutecznych metod leczenia neuropatii. W niektórych przypadkach łagodząco na ból wpływa terapia choroby pokrewnej (np. cukrzycy lub HIV/AIDS). Wielu lekarzy zaleca po prostu przyjmowanie dostępnych bez recepty leków przeciwzapalnych. Niestety rzadko przynosi to rezultaty.
W European Journal of Pain opublikowano badanie wskazujące na to, że likopen wykazuje właściwości hamujące ból neuropatyczny i obniżające ogólną masę ciała. Uwzględnienie likopenu w swojej diecie może mieć ogromny wpływ na łagodzenie przewlekłego bólu u pacjentów z neuropatią.
- Jest dobry dla mózgu
Likopen ma potencjał do opóźnienia początków i rozwoju choroby Alzheimera,koryguje bowiem uszkodzenia komórek i ochrania te zdrowe. W przypadku, kiedy wyniszczające procesy już mają miejsce, likopen przeciwdziała dalszym uszkodzeniom komórek poprzez oddziaływanie na niektóre funkcje mitochondriów.
Likopen wykazuje również działanie przeciwpadaczkowe, w oparciu o podobne mechanizmy jak w przypadku choroby Alzheimera. Napady padaczkowe ograniczają przepływ tlenu do mózgu, mogąc – jeśli trwają zbyt długo – powodować trwałe uszkodzenie. W badaniu z 2016 roku naukowcy odkryli, że ten fitoskładnik nie tylko może zapobiegać przyszłym napadom, ale też naprawia uszkodzenia neuronów w mózgu, powstałych w wyniku napadów w przeszłości.
Kolejną sprawą, która budzi wiele obaw, jest dieta bogata w niezdrowe tłuszcze i jej wpływ na funkcje poznawcze. Oczywiście nie wszystkie z nich są złe – wręcz przeciwnie, tłuszcze są nam potrzebne do prawidłowego funkcjonowania. Biorąc pod uwagę jednak związek między nieprawidłową dietą, królującą powszechnie w zachodnim świecie, a spadkiem wydajności neurologicznej, naukowcy z Chin odkryli, że likopen pomaga zachować pamięć i umiejętność uczenia się, u osób na diecie wysokotłuszczowej.
- Wspiera zdrowe serce
Likopen jest jednym ze składników odżywczych, które wykorzystuje się do obniżania wysokiego ciśnienia krwi. Zapobiega również niektórym chorobom sercowo-naczyniowym, np.: chorobie niedokrwiennej serca, niedokrwieniu mięśnia sercowego oraz miażdżycy. W kontekście badań prowadzonych nad chorobą niedokrwienną serca, jako decydujący czynnik zapobiegający tej chorobie wskazano regularne spożywanie pomidorów.
Wysoki poziom likopenu we krwi wiąże się z niższą śmiertelnością u osób z zespołem metabolicznym, który prowadzi do chorób serca.
- Wzmacnia kości
Nie tylko wapń i witamina K dbają o nasze kości. Likopen pomaga zmniejszyć stres oksydacyjny w szkielecie, który prowadzi do osłabienia struktury tkanki kostnej. Likopen spowalnia również apoptozę, powodującą osłabienie kości, a także wzmacnia ich komórkową architekturę, pozwalając im pozostać zdrowym i silnym.
Gdzie szukać likopenu?
Choć badania wykazują, że największe stężenie likopenu występuje w pomidorach, istnieją też inne produkty które warto położyć na swoim talerzu. Będą to:
- arbuzy,
- grejpfruty,
- papaja,
- gac (przepękla indochińska, azjatycki owoc),
- guawa,
- szparagi,
- czerwona kapusta,
- mango,
- marchew.
Czym różni się likopen od beta-karotenu?
Beta-karoten to chyba najpopularniejszy karotenoid. Poniżej przedstawiono najważniejsze podobieństwa i różnice pomiędzy likopenem, a beta-karotenem.
- Oba składniki są przeciwutleniaczami.
- Beta-karoten jest prekursorem witaminy A. Likopen nie transformuje się w żadną z witamin.
- Badania nie wykazały, by likopen miał szkodliwe skutki uboczne wynikające z nadmiernego spożycia. Witamina A powstająca z beta-karotenu może być jednak toksyczna, kiedy przyjmowana jest w zbyt dużych ilościach (mowa tu raczej o suplementach, niż przyjmowaniu jej z diety).
- Organizm pozbywa się nadmiaru obu składników.
- Zarówno likopen, jak i beta-karoten mają właściwości przeciwzapalne i przeciwnowotworowe.
- Oba chronią przed pogorszeniem się funkcji poznawczych oraz chorobami oczu.
- Najwięcej likopenu znajdziemy w pomidorach, beta-karotenu zaś w papryce.
- Suplementy beta-karotenu mogą wchodzić w niekorzystne interakcje z wieloma lekami, w tym ze: statynami, Orlistatem, niektórymi lekami obniżającymi cholesterol i olejem mineralnym. Likopen potencjalnie wpływa na leki rozrzedzające krew, leki wspomagające płodność, nikotynę i kilka innych klas niebezpiecznych leków.
- Uważa się, że istnieje związek pomiędzy wysokim poziomem beta-karotenu, a występowaniem nowotworów związanych z paleniem. Nieznany jest związek pomiędzy likopenem, a wyższym ryzykiem zachorowania na raka.
Skutki uboczne i środki ostrożności
Istnieją rzadkie przypadki przebarwienia skóry, zwane likopenodermią. Dotknęła ona dotychczas kilka osób, które spożywały bardzo dużo produktów z pomidorów. Stan ten jest nietoksyczną reakcją i mija po kilku tygodniach diety wolnej od likopenu. Istnieją również doniesienia o skutkach ubocznych nadmiernego spożycia likopenu: biegunce, nudnościach, bólach brzucha i skurczach, gaza, wymiotach oraz utracie apetytu.
[adrotate banner=”23″]Badanie przeprowadzone przez Mayo Clinic sugeruje, że likopen może reagować niekorzystnie z wieloma lekami i substancjami, w tym:- lekami obniżającymi ciśnienie krwi,
- lekami rozrzedzającymi krew,
- środkami wiążącymi się z kwasem żółciowym,
- tymi które mogą wpływać na układ odpornościowy i układ nerwowy,
- tymi mogącymi zwiększać wrażliwość na światło słoneczne,
- lekami na choroby płuc,
- zaburzenia żołądkowe,
- alkoholem etylowym,
- lekami na astmę,
- środkami przeciwnowotworowymi,
- przeciwzapalnymi,
- arsenem,
- środkami obniżającymi cholesterol,
- kreatyną,
- statynami,
- nikotyną,
- Probucolem,
- lekami wspomagającymi płodność.
Na liście tej znajduje się jednak wiele środków, których działanie można osiągnąć poprzez dietę. Nie trzeba więc sięgać po farmakologię. Ponadto opisane interakcje dotyczą zwykle stosowania suplementów, a nie pozyskiwania likopenu z jedzenia.
Opracowano na podstawie:
Opracowała Ewa Wysocka
