Udar cieplny – jak się przed nim ustrzec i jak sobie z nim poradzić?

Udar cieplny to stan, w którym następuje przegrzanie organizmu który nie jest w stanie się ochłodzić. Dochodzi do odwodnienia, ponieważ organizm nie jest w stanie oddawać ciepła. Powoduje to, że temperatura ciała może przekroczyć nawet 40 stopni Celsjusza. Niepokojące jest to, że większość ludzi nie zdaje sobie sprawy z tego że są narażeni na udar cieplny – będący najgroźniejszą chorobą związaną z przegrzaniem – dopóki nie jest za późno. A wtedy doświadczają już zwykle zdezorientowania i majaków, w wyniku uszkodzenia nerwów. By zmniejszyć ryzyko choroby, ważne jest przede wszystkim rozpoznanie symptomów udaru cieplnego oraz sygnałów ostrzegawczych poprzedzających choroby cieplne. Szybka diagnoza ma decydujące znaczenie dla uniknięcia niewydolności narządów, upośledzenia funkcji poznawczych i śmierci.

By mieć pewność, że nie wystawiamy swojego zdrowia na szwank ze względu na ciepło, należy podjąć środki zapobiegawcze, które pozwolą utrzymać odpowiednią temperaturę ciała i pozostać nawodnionym. Równie istotne jest, by unikać działań zwiększających ryzyko rozwoju chorób związanych z wysoką temperaturą. Dotyczy to np. podejmowania czynności fizycznych, zwiększających ryzyko udaru cieplnego. Wymienia się wśród nich jak np. Bikram jogę (ćwiczenia odbywają się w temperaturze przynajmniej 38 stopni Celsjusza i przy 50% wilgotności), czy ćwiczenia bezpośrednio na słońcu.

Czym jest udar cieplny?

Udar cieplny ma miejsce wtedy, gdy naturalne procesy regulujące temperaturę ciała zawodzą, ponieważ nastąpiło przegrzanie. Nasz organizm reguluje temperaturę i utrzymuje ją na poziomie 36 stopni Celsjusza, nawet kiedy temperatura otoczenia jest bardzo wysoka, lub bardzo niska. Aby to było możliwe, nasz system termoregulacji stosuje różne mechanizmy fizjologiczne, by zachować równowagę między ciepłem wytwarzanym wewnątrz organizmu, a ilością ciepła oddawanego na zewnątrz. Kiedy mechanizmy te przestają skutecznie działać, pojawiają się objawy udaru cieplnego.

W naszej skórze znajdują się receptory temperatury. Kiedy (na zewnątrz) staje się ona za wysoka, receptory wysyłają wiadomość do podwzgórza, które w mózgu pełni rolę centrum przetwarzania. Gdy organizm zaczyna się przegrzewać, uwalnia ciepło poprzez pocenie się i aktywizowanie mięśni w skórze. Naczynia krwionośne zaczynają pękać lub rozszerzać się, co powoduje że nasza skóra staje się czerwona. Więcej ciepłej krwi przepływa blisko powierzchni skóry, co powoduje ucieczkę ciepła przez skórę, do powietrza.

Mięśnie pracują nad tym by zwiększyć oddawanie ciepła, trzymając włosy płasko, blisko ciała (w przeciwieństwie do sytuacji, kiedy podnoszą włosy, by „złapać” więcej ciepła). Gruczoły skórne również wydzielają pot na powierzchnię skóry, by zwiększyć utratę ciepła, za sprawą odparowania. Ciało poci się, uwalniając ciepło z wewnątrz do momentu, aż temperatura ciała wróci do normy.

Problem pojawia się wtedy, kiedy – by ochłodzić ciało – pocimy się tak dużo, że w efekcie się odwadniamy. Kiedy pozbywamy się płynów poprzez pot, ale nie uzupełniamy ich ilości pijąc np. wodę, temperatura ciała będzie rosła. Wtedy właśnie mogą pojawić się objawy udaru cieplnego. Kiedy temperatura ciała ciągle rośnie, wszystkie wrodzone mechanizmy służące do regulowania wewnętrznej temperatury przestają działać, powodując poważny problem.

Objawy udaru cieplnego

Zanim rozwiną się objawy udaru cieplnego, doświadczamy zazwyczaj kilku symptomów ostrzegawczych. Choroby związane z przegrzaniem przebiegają zwykle w czterech etapach.

• Omdlenie, pojawia się wtedy gdy organizm stara się ochłodzić, co powoduje że naczynia krwionośne rozszerzają się tak bardzo, że przepływ krwi do mózgu jest zmniejszony. Ma to miejsce zwykle wtedy, kiedy pracujemy na zewnątrz lub wykonujemy fizyczne aktywności w gorącym otoczeniu. Oprócz omdlenia mogą wystąpić zawroty głowy, niepokój i nudności.
• Skurcze są jednym z pierwszych objawów chorób cieplnych. Uczucie przypomina naciągnięcie mięśnia i tak właśnie możemy je odbierać (choć nie robiliśmy niczego, przy czym mogłoby dojść do nadwyrężenia). Bóle mięśni i skurcze są poważnym znakiem ostrzegawczym, że jesteśmy odwodnieni, potrzebujemy ochłodzenia i nawodnienia, zanim objawy się pogorszą.
• Wyczerpanie cieplne następuje wtedy, gdy czujemy że jest nam za ciepło i wywołuje to u nas mocny dyskomfort. Doświadczamy wtedy obfitego pocenia się, osłabienia, bólu głowy, zmiany tętna, zimnej, bladej i zwiotczałej skóry, nudności, wymiotów i omdlenia. Jeżeli nie zareagujemy odpowiednio, wyczerpanie cieplne może przemienić się w udar cieplny.
• Udar cieplny  jest najpoważniejszą ze wszystkich chorób wynikających z przegrzania. To sytuacja alarmowa, ponieważ może prowadzić do poważnych uszkodzeń mózgu, narządów, a nawet do śmierci.

Najczęstszymi objawami udaru są:

• temperatura ciała powyżej 39 stopni Celsjusza,
• szybki i silny puls,
• płytki oddech,
• gorąca, zaczerwieniona, sucha lub wilgotna skóra,
• silny ból głowy,
• wyczerpanie,
• minimalne pocenie się lub jego brak – pomimo gorąca,
• nudności i wymioty,
• osłabienie/zwiotczenie mięśni,
• skurcze mięśni,
• mocz o ciemnym zabarwieniu,
• delirium, majaczenie,
• zdezorientowanie,
• drgawki,
• utrata przytomności.

Jak wspomnieliśmy, udar cieplny to poważny stan, ponieważ może prowadzić do uszkodzenia narządów i śmierci. Natychmiast wpływa na funkcje poznawcze i może prowadzić do upośledzenia. Badania pokazują, że ok. 20% pacjentów którzy przeszli udar cieplny, doświadcza w jego wyniku długoterminowych, nieodwracalnych szkód w mózgu. Dlatego jednymi z najbardziej powszechnych objawów udaru cieplnego są majaczenie i zdezorientowanie. Komórki nerwowe są szczególnie narażone, kiedy nasz organizm się przegrzewa. Mózg zaś jest złożony właśnie z tych komórek. Gdy organizm się przegrzewa, naczynia krwionośne rozszerzają się i wzrasta przepływ krwi, co obciąża również serce.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Badania pokazują, że gdy wskaźnik temperatury jest wyższy niż 35 stopni Celsjusza, rośnie liczba zgonów spowodowanych przegrzaniem. Kiedy pocimy się wysokiej temperaturze, ciało traci płyny, co skutkuje odwodnieniem się. Jeżeli nie będziemy uzupełniać tych deficytów pijąc odpowiednią ilość wody, możemy doprowadzić do rozwoju objawów udaru. Istnieją również czynniki które spowalniają lub utrudniają proces regulacji temperatury wewnętrznej. Poza przebywaniem w bardzo wysokich temperaturach, takimi czynnikami jest noszenie grubych lub ciemnych ubrań oraz przebywanie bezpośrednio na słońcu podczas fizycznych aktywności. Są jednak grupy szczególnie narażone na ryzyko doznania udaru cieplnego.

• Osoby powyżej 65 r.ż. Osoby starsze niż 65 lat mogą mieć trudność w rozpoznaniu kiedy ich ciała są przegrzane. Z tego powodu nie reagują szybko na objawy udaru cieplnego. U starszych osób wydłuża się również lista leków, które mogą zwiększyć ryzyko udaru ponieważ wpływają na to, jak ciało reaguje na stres. Wpływają też na właściwe nawodnienie. 
• Niemowlęta i dzieci. Zarówno jedne, jak i drugie polegają na dorosłych w kwestii chłodzenia i odpowiedniego nawodnienia. Dodatkowo są bardziej podatne na udar cieplny (i inne choroby związane z przegrzaniem), ze względu na stosunek  powierzchni do masy ciała. Z tego powodu więcej ciepła z zewnątrz przechodzi do ciała dziecka. Naukowcy donoszą, że u dzieci odparowanie ciepła nie działa tak jak u dorosłych, ponieważ u maluszków pocenie się jest dużo wolniejsze i rozpoczęcie całego procesu zajmuje więcej czasu. Ponadto dzieci mają mniejsze pragnienie, mogą więc nie zdawać sobie sprawy z tego że są (lub stają się) odwodnione.
• Osoby chorujące przewlekle. Zagrożenia jakie niosą za sobą udar cieplny i inne stany związane z wysoka temperaturą, są większe u osób cierpiących na przewlekłe choroby (np. cukrzyca, otyłość, choroby układu krążenia, choroby układu oddechowego). Stany te nie pozwalają organizmowi tak łatwo ani szybko dostosować się do zmiany warunków środowiskowych. Również osoby z chorobami psychicznymi są bardziej narażone na udar cieplny, ponieważ mogą nie zdawać sobie sprawy z tego, że organizm staje się przegrzany i odwodniony. Społeczne odizolowanie jest niestety również szkodliwe dla zdrowia. Osoby które są często same w domu, są bardziej narażone na konsekwencje przegrzania i udaru cieplnego.
• Osoby bez dostępu do klimatyzacji. Jak pokazują badania, związek między wysoką temperaturą, a śmiertelnością jest dużo mniejszy – a nawet zniwelowany – w społecznościach które mają szeroki dostęp do klimatyzacji i które z tej klimatyzacji korzystają. Dane wskazują, że osoby posiadające klimatyzacje są wyraźnie mniej zagrożone chorobami związanymi z przegrzaniem.

Dotyczy to oczywiście w większości rejonów świata, w których temperatury są stale lub często wysokie. W naszym klimacie jednak zdarzają się kilkutygodniowe ciągi, podczas których występują wysokie i bardzo wysokie temperatury i wtedy właśnie bardzo pomocna okazuje się klimatyzacja.

• Sportowcy. Amerykańskie CDC, a więc Centra Kontroli i Prewencji Chorób donoszą, że główną przyczyną zgonów lub niepełnosprawności wśród sportowców trenujących (lub konkurujących) w wysokich temperaturach, są choroby związane z przegrzaniem. Dotyczy to przede wszystkim okresu późnego lata i wczesnej jesieni – według badań najwyższe ryzyko dotyczy sierpnia.
• Osoby pracujące na świeżym powietrzu/na zewnątrz. Udar cieplny i inne choroby związane z wysoką temperaturą występują bardzo często u osób pracujących na zewnątrz, kiedy jest gorąco. Według przeglądu epidemiologicznego, opublikowanego na łamach National Institute of Occupational Safely and Health, zagrożeni są: strażacy, robotnicy budowlani, rolnicy, żołnierze i pracownicy produkcji towarów, powstających podczas silnej obróbki cieplnej.

Leczenie tradycyjne

Zgodnie z badaniami, jeżeli procedura ochładzania zostanie szybko rozpoczęta, a temperatura ciała i funkcje mózgu powrócą do normy w ciągu godziny od wystąpienia objawów udaru, większość pacjentów w pełni odzyska sprawność. Ratownicy medyczni i lekarze najpierw spróbują dokonać dokładnej diagnozy, ustalając temperaturę wewnętrzną za pomocą pomiaru odbytniczego. Lekarz może dzięki temu określić czy pacjent cierpi na udar cieplny, czy też na inną, mniej poważną, chorobę związaną z temperaturą.

W przypadku pacjentów cierpiących na udar cieplny, jednym z najszybszych sposób na obniżenie temperatury ciała, jest zanurzenie w zimnej wodzie. Pacjent musi zostać wystawiony na niską temperaturę, by zapobiec uszkodzeniu narządów wewnętrznych i śmierci. Poza tym poddawany jest dożylnej hydratacji. Następnie przewożony jest do szpitala, o ile już się tam nie znajduje. Dożylne uwodnienie będzie kontynuowane przez 24 do 72 h. W ciężkich przypadkach lekarze mogą podawać siarczan magnezu, by złagodzić skurcze mięśni.

7 naturalnych sposobów zapobiegania i leczenia udaru cieplnego

• Pijmy dużo wody. 

Najważniejsze co możemy zrobić by uniknąć udaru cieplnego, to pić więcej wody niż zwykle. Podczas upałów tracimy dużo płynów z powodu pocenia się. Kiedy jesteśmy na zewnątrz lub ćwiczymy, warto pić 2-4 szklanki wody co godzinę. Nie czekajmy aż poczujemy pragnienie. W tym momencie organizm już staje się odwodniony, a my narażamy się na udar cieplny. Upewnijmy się również że dzieci, osoby starsze, chore i inni będący zagrożeni bardziej, piją wystarczająco dużo wody przez cały dzień.

Jeżeli nie lubimy wody, istnieją inne napoje które pomogą nam pozostać nawodnionymi. Świetnie sprawdzi się świeżo wyciskany sok owocowy lub sok z warzyw. Podobnie sorbety owocowe lub koktajle, np. z ogórka lub melona. Oba składają się w większości z wody i zawierają dużo potasu.

• Dbajmy o nawodnienie pochodzące z diety.

W celu uniknięcia odwodnienia i udaru cieplnego, jedzmy owoce i warzywa które również nas nawadniają. Mają dużą zawartość wody i zawierają cenne elektrolity. Wśród najlepszych produktów nawadniających, które wspierają walkę z objawami udaru znajdują się:

• woda kokosowa,
• arbuzy,
• pomarańcze,
• ananasy,
• jagody,
• banany,
• winogrona,
• kiwi,
• ogórki,
• papryka,
• marchew,
• cukinia,
• awokado,
• pomidory,
• rzodkiewki,
• sałata lodowa,
• brokuły.

Produkty te są pełne ważnych elektrolitów, takich jak: magnez, potas, wapń i sód. Jedzenie ich w dużej ilości pomoże pozostać odpowiednio nawilżonym i zachować równowagę elektrolitową. Elektrolity pomagają m.in. zachować odpowiedni poziom płynów w organizmie, utrzymują optymalny poziom ciśnienia krwi, wspierają sygnalizację nerwów. Jeżeli gospodarka elektrolitowa jest zaburzona, o wiele łatwiej jest się odwodnić. A to zwiększa ryzyko udaru cieplnego.

• Unikajmy słodzonych napojów, alkoholu i kofeiny.

Zrezygnowanie ze słodzonych napojów, alkoholu i kofeiny pomoże zapobiec odwodnieniu. Wszystkie one zwiększają wydalanie moczu i utratę elektrolitów. Poza tym, spożywanie zbyt dużej ilości cukru może prowadzić do zapalenia. Powoduje to, że objawy udaru stają się jeszcze gorsze. Choć napoje „sportowe” mają nas lepiej nawadniać podczas aktywności fizycznych, wiele z nich zawiera mnóstwo cukrów dodanych i syntetycznych środków aromatycznych. Lepiej postawić na naturalne elektrolity, np. te znajdujące się w wodzie kokosowej lub wodzie z dodatkiem owoców.

• Unikajmy wystawiania się bezpośrednio na słońce. 

Należy unikać słońca, szczególnie w południe kiedy świeci najmocniej. Jeżeli jesteśmy na zewnątrz w upalny dzień, starajmy się pozostawać w cieniu. Na otwartej przestrzeni, kiedy nie mamy możliwości schronić się dzięki naturalnym warunkom, zadbajmy o posiadanie parasolki ochronnej. Sportowcy którzy trenują na świeżym powietrzu, powinni zaplanować trening na wczesne lub późniejsze godziny, kiedy temperatura jest niższa.

• Starajmy się przebywać w klimatyzowanych/chłodnych pomieszczeniach.

Ważnym jest, by utrzymywać odpowiednią temperaturę ciała kiedy jest gorąco. Kiedy jest naprawdę gorąco, wentylator może nie wystarczyć. Warto pozostać w klimatyzowanych budynkach lub tych które zapewniają chłód, najdłużej jak się da. Od kilku lat organizowane są akcje, podczas których centra handlowe i inne budynki użyteczności publicznej zapraszają ludzie starszych, chorych lub podatnych na gorąco, do spędzenia najbardziej upalnych godzin w ich klimatyzowanych wnętrzach. Oczywiście bez konieczności robienia zakupów czy płacenia za usługi. Badania wykazały również, że otwieranie okien i używanie wentylatorów w tym samym czasie, może uchronić nas przed udarem cieplnym podczas fali upałów. Należy jednak upewnić się, że nie mieszamy jedynie gorącego powietrza, bo to może być niebezpieczne.

Inne sposobny obniżenie temperatury ciała to np.: chłodny prysznic lub kąpiel, położenie chłodnej ściereczki na głowę lub kark, noszenie lekkich i jasnych ubrań, oraz unikanie wysiłku.

• Uważajmy na przyjmowane lekarstwa.

Przyjmowanie niektórych lekarstw może zwiększyć ryzyko udaru cieplnego, ponieważ wpływają one na to jak organizm reaguje na wysoką temperaturę. Mogą też zakłócić równowagę wody i soli w organizmie.

Leki które mogą wpłynąć na zdolność radzenia sobie z wysoką temperaturą to m.in.:

• antybiotyki,
• antydepresanty,
• leki przeciwpsychotyczne,
• przeciwhistaminowe,
• stosowane w chorobach serca, problemach z ciśnieniem krwi i cholesterolem,
• środki przeczyszczające,
• leki moczopędne,
• stosowane przy napadach drgawkowych.

Jeżeli pacjent przyjmuje którekolwiek z nich, należy porozmawiać ze swoim lekarzem o zwiększonym ryzyku wystąpienia chorób związanych z przegrzaniem. Poza wszystkim należy bardzo dbać o to, by pozostać nawodnionym i nie dopuścić do przegrzania organizmu. Warto również poszukać naturalnych metod leczenia problemów zdrowotnych z jakimi się borykamy, o ile to oczywiście możliwe.

• Zwracajmy uwagę na tych, którzy są szczególnie zagrożeni.

Kiedy jest bardzo gorąco, niektórzy z nas są bardziej narażeni na ryzyko udaru cieplnego. Warto wiedzieć kto znajduje się na tej liście i czy nie obejmuje ona również nas samych. Będą to więc: dzieci i niemowlęta, osoby chorujące przewlekle, osoby powyżej 65 r.ż., oraz te które mieszkają w bardzo nagrzanych domach i mieszkaniach, bez możliwości ich ochłodzenia. Zgodnie z tym co mówią badania, również izolacja społeczna wiąże się z podwyższonym ryzykiem chorób cieplnych. Pomyślmy o osobach które są samotne, mieszkające same lub te, które mają tendencję do przebywania w domu przez cały dzień.

Upewnijmy się, że nasi bliscy mają dostęp do chłodnych miejsc i że piją odpowiednią ilość wody. Nigdy nie zostawiajmy niemowląt, dzieci, osób starszych i zwierząt w zaparkowanym samochodzie. Zadbajmy by osoby te były ubrane w lekkie, luźne ubrania. Zwierzęta (wszystkie) mogą również doznać udaru, jeżeli będą pozostawione na zewnątrz zbyt długo lub kiedy nie będą miały dostępu do wody. Nie dopuśćmy do tego.

Środki ostrożności

Jeżeli jesteśmy w towarzystwie kogoś, kto przejawia symptomy udaru, należy niezwłocznie zadzwonić pod numer 112. Następnie zaprowadźmy lub przenieśmy te osobę w chłodne miejsce. Starajmy się ją ochłodzić przykładając zimny kompres do czoła  lub polewając do delikatnie wodą. Nie zostawiajmy tej osoby, czekajmy wraz z nią na przyjazd pogotowia. Nie bójmy się wezwać pomocy. Udar cieplny jest poważną sytuacją. Szybka reakcja jest kluczowa.

Kilka słów podsumowania

• Udar cieplny to poważna sytuacja medyczna, następująca gdy ciało nie może już samo się ochłodzić. Temperatura ciała osiąga nawet 40 stopni Celsjusza i niesie zagrożenie uszkodzenia narządów wewnętrznych, a nawet śmierci.
• Cztery etapy choroby cieplnej to: omdlenie, skurcze, wyczerpanie ciepła i – najcięższy etap – udar cieplny.
• Największym ryzykiem doznania udaru cieplnego naznaczone są niemowlęta i dzieci, osoby starsze, osoby chorujące przewlekle, mieszkające w nagrzanych, niedających się ochłodzić miejscach, sportowcy i osoby pracujące na zewnątrz.
• Kiedy ktoś doświadcza udaru cieplnego, temperatura jego ciała musi zostać natychmiast obniżona. Osoba ta musi również zostać poddana dożylnej hydratacji, dopóki poziom płynów nie wróci do normy.
• Aby zapobiec udarowi cieplnemu, należy pić dużo wody przez cały dzień, unikać napojów odwadniających, pozostać w chłodnym miejscu, nosić lekkie i luźne ubrania, unikać bezpośredniego wystawiania się na słońce, zasięgnąć informacji na temat przyjmowanych leków, a także zadbać o naszych bliskich, którzy są narażeni na choroby wynikające z przegrzania.

Źródło:

https://draxe.com/heat-stroke-symptoms/

Opracowała Ewa Wysocka